ANKARA (AA) - ECENUR ÇOLAK - ABD'nin Virginia eyaletine bağlı Charlottesville şehrinde beyazların üstünlüğünü savunan ırkçıların yaptığı gösterilerle başlayan olayların arka planı 1860'lardaki Amerikan İç Savaşı'na kadar gidiyor. Irkçıların kaldırılmasını istemediği heykel, köleliğin kaldırılmasına karşı çıkan Amerika'nın güney eyaletlerinin oluşturduğu Konfederasyon'un ordusuna komutanlık yapan bir askere ait. Bu heykeli kaldırma planları ve bunun üzerine çıkan olaylar en az 150 yıllık bir arka plana sahip.

Virginia'nın üniversite kenti Charlottesville'de hafta sonunda bir kişinin ölümüne yol açan olaylara neden olan heykel, atının üzerindeki Konfederasyon ordusu komutanı Robert Edward Lee'yi simgeliyor. Heykel, 1924'ten beri şehirdeki bir parkta duruyor.

Kendisi de köle sahibi olan General Robert E. Lee, 1861 ile 1865 arasında yaşanan Amerikan İç Savaşı’nda köleliğin kaldırılmasına karşı çıkan ve Amerika Birleşik Devletleri'nden bağımsızlığını ilan eden güney eyaletlerinin oluşturduğu Amerikan Konfedere Devletleri ordusunun başında bulunuyordu.

General Lee hakkındaki belgelerde, Virginia doğumlu komutanın köle sahibi olduğu belirtiliyor. Hatta Lee'nin kölelerine kötü davrandığına dair birçok ifade bulunuyor.

ABD ordusundan 1861'de ayrılarak Konfederasyon ordusuna katılan Lee, önce Kuzey Virginia kuvvetlerinin, daha sonra ise Konfederasyon ordusunun başına geçti ve 1865 yılında teslim olana kadar orduyu komuta etti. Güney ordusu yenilince General Lee, kuzeyin komutanı General Ulysess Grant'e teslim oldu.

ABD'de 1920'lerde beyaz ırkın üstünlüğünü savunanların öne çıkmaya başlamasıyla Konfederasyon'a ait semboller özellikle güney eyaletlerinde yaygınlaştı. Lee'nin heykeli de bu dönemde, 1924'te, doğduğu eyalet olan Virginia'nın Charlottesville kentine dikildi.

- Heykel daha önce de gündemdeydi

General Lee’nin heykeli, son olaylarda ABD’de kökleri Amerikan İç Savaşı’na kadar giden bir ayrılığın sembolü konumunda. Irkçılık ve ayrımcılık karşıtı birçok kişi ve grup, özellikle son yıllarda ABD'nin özellikle güney eyaletlerinde bulunan Konfederasyon sembollerinin kaldırılması için girişimlerde bulundu. Bu semboller arasında General Lee'nin heykeli de bulunuyor.

Heykelin kaldırılması Charlottesville kenti yöneticilerinin birkaç yıldır gündemindeydi. ABD'de 2014 ve 2015'te siyahilerin polis şiddetine maruz kalmasını ve polisler hakkında adli işlem yapılmamasını protesto eden gösteriler sırasında da aynı heykel gündeme geldi. Haziran 2015'te heykelin üzerinde bulunduğu kaideye sprey boyayla "Black Lives Matter" (Siyahilerin hayatı önemlidir) yazıldı, yazı kısa sürede silindi.

Bu dönemde Konfederasyonu simgeleyen bayrak ve anıtlar özellikle güneydeki eyaletlerde tartışma konusu oldu. Birçok kişi bu sembollerin beyazların üstünlüğüne inananları simgelediğini ve kaldırılmasını gerektiğini savunuyordu. Karşı çıkanlar ise bu tezi "tarihin silinmesi" olarak yorumladı.

- Heykelin geleceği yargının elinde

Charlottesville'de cuma gecesi başlayan olaylar da bu arka planda meydana geldi. Kent meclisinde şubat ayında yapılan oylamada General Lee'nin heykelinin kaldırılması kararlaştırıldı. Karara karşı dava açıldı. Heykelin geleceği hakkındaki yargı süreci devam ediyor.

Heykelin yerinde kalmasını isteyen ırkçılar, hafta sonundaki olaylar öncesinde ilk kez geçen ay heykel önünde gösteri yaptı. Irkçılar, daha sonra kendini gazeteci, yazar ve aktivist olarak tanıtan Jason Kessler öncülüğünde örgütlendi ve ülkenin birçok yerinden gelerek Charlottesville'de buluştu.

Cuma gecesi Ku Klux Klan örgütünü anımsatacak biçimde meşaleler taşıyan protestocular, Virginia Üniversitesinde düzenledikleri gösteri sırasında "Yahudiler yerimize geçemeyecek", "Kan ve toprak", "Tek halk, tek ulus, göçe son" sloganları attı. Bazıları gösteri alanına silahlarıyla gelen ırkçılar ile karşıt gruplar arasında gerilim yükseldi. Tarafların birbirlerine saldırması üzerine bölgede olağanüstü hal ilan edildi. Irkçılık karşıtı grubun üzerine araç sürülmesi sonucu bir kişi hayatını kaybetti, çok sayıda kişi yaralandı. Gösterileri izlemekle görevli polis helikopterinin düşmesi sonucu da iki polis öldü.

- Amerikan İç Savaşı

Köleliğin kaldırılmasını savunan ABD'nin kuzey eyaletleri ile buna karşı çıkan güney eyaletleri arasında 1861-1865 yılları arasında Amerikan İç Savaşı yaşandı.

ABD'nin güneydoğu bölgelerinde tarıma dayalı bir ekonomi hakimdi. Çiftliklerdeki iş gücü de Afrika kökenli siyahi kölelerden sağlanıyordu. Ülkenin diğer bölgelerinde ise sanayiye yönelen ekonominin gerektirdiği serbest iş gücü için kölelik ortadan kaldırılmıştı. Ülkenin batı kesiminde kurulmaya devam eden eyaletlerde de kölelik yasaklanıyordu.

Köleliğin güneyde de yasaklanacağından endişe eden Güney Carolina, Mississippi, Florida, Alabama, Teksas, Georgia ve Lousiana’nın oluşturduğu 7 güney eyaleti, köleliği kaldırmaya söz veren Abraham Lincoln'ün seçimi kazanmasının ardından ABD’den bağımsızlığını ilan etti. Bu eyaletler, Jefferson Davis’in başkanlığında Amerikan Konfedere Devletleri’ni kurdu.

Virginia, Arkansas, Kuzey Carolina ve Tennessee eyaletlerinin de katılmasıyla toplam 11 eyalet, Amerikan İç Savaşı’nda güneyli “konfederasyon” tarafını oluşturdu. Ülkenin geri kalan kısmı kuzeyli “birlik” olarak anıldı. Birlik ile konfederasyon arasında çıkan iç savaş 4 yılın sonunda kuzeyin galibiyetiyle sona erdi.

İç savaş öncesinde 22,1 milyon kuzeyde ve 9,1 milyon da güneyde olmak üzere toplamda yaklaşık 31 milyon nüfusu olan ABD’de, iç savaş sırasında askerler, siviller ve köleler dahil olmak üzere yaklaşık 785 bin kişi hayatını kaybetti.

Savaşın ardından ABD Kongresinin çıkardığı yasayla Aralık 1865’te kölelik ABD’de tamamen yasaklandı.

Kölelik İngiltere’de ise 1833'te yasaklanmıştı. 1834’te yürürlüğe giren yasa ile İngiltere’nin tüm topraklarında kölelere, 4 ile 6 yıllık bir geçiş dönemiyle özgürlükleri verildi. Fransa’da ise kölelik, daha sonraki yönetim tarafından bazı kolonilere geri getirilse de tüm Fransa topraklarında 1794 yılında kaldırılmıştı.

AA