ERBİL (AA) - İDRİS OKUDUCU - Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'ndeki (IKBY) siyasi partiler, 12 Mayıs'ta yapılması planlanan Irak genel seçimlerine son 4 yıldaki ciddi güvenlik, ekonomik ve mali krizin neden olduğu siyasi istikrarsızlığın gölgesinde girecek.

Irak'taki ikinci unsur olarak kabul edilen Kürtler, 30 Nisan 2014'te yapılan son genel seçimde kendilerine 44 kontenjanın ayrıldığı Erbil, Süleymaniye ve Duhok'un dışında Kerkük ve Musul'da 8'er, Diyala'da ise 2 milletvekili çıkararak, 328 sandalyeli Irak Meclisine 62 milletvekili göndermişti. Kürt siyasi partiler 2010 yılındaki seçime göre Bağdat'a 5 milletvekili daha fazla gönderdiklerini ifade ederek durumu "zafer" olarak nitelendirmişti.

Mayıs ayında yapılacak seçimlere başta Kerkük olmak üzere tartışmalı bölgelerdeki askeri ve siyasi nüfuzunu kaybetmiş şekilde girecek olan Kürtlerin, bu sefer aynı oy oranını yakalaması, zor gibi görünüyor. Nitekim Kürtler arasında en güçlü siyasi parti konumundaki Kürdistan Demokrat Partisi'nin (KDP), Kerkük gibi önemli oy potansiyelinin olduğu bir noktada seçimleri boykot kararı alması dikkati çekiyor.

- IKBY'nin 4 yıllık kriz karnesi

Irak'taki Saddam Hüseyin rejiminin 2003'te devrilmesinden sonra, mezhep savaşı sarmalına giren ülkenin "güvenli adası" haline gelen IKBY, elde ettiği anayasal haklar sayesinde başta ekonomik olmak üzere hayatın her alanında ciddi gelişmeler kaydetti. Ancak bu durum terör örgütü DEAŞ'ın 3 Ağustos 2014'te Erbil'e yönelmesiyle tepe taklak oldu.

DEAŞ'ın Erbil'e yönelik saldırılarının başlamasıyla ciddi tehlike altına giren IKBY, Irak merkezi hükümetinden bağımsız şekilde petrol ihracatı ile riskli bir adım atarak Bağdat'ı karşısına aldı.

Irak merkezi hükümeti de IKBY'nin anayasal hakkı olan bütçe ve memur maaşlarını keserek Erbil yönetimini cezalandırma yoluna başvurdu. Her yıl Bağdat'tan kasasına yaklaşık 10 milyar dolar gelen Erbil, bütçe kesintisiyle sancılı bir döneme girdi. Dünya ham petrol fiyatlarındaki ciddi düşüşle ortaya çıkan mali krize, Mesut Barzani'nin başkanlık süresinin dolmasından kaynaklanan siyasi kriz de eklendi.

IKBY'deki koalisyon hükümetinde yer alan ve muhalefet çizgisindeki Goran (Değişim) Hareketi, Barzani liderliğindeki KDP ile girdiği siyasi çekişme sonucu hükümetten azledildi.

Tüm bu krizlere ek olarak henüz DEAŞ askeri güç olarak ortadan kaldırılmamışken Barzani, Haziran 2017'de IKBY'nin "bağımsızlık referandumu" düzenleyeceğini duyurdu.

DEAŞ ile mücadelede Erbil yönetimine en büyük desteği veren ABD başta olmak üzere uluslararası toplum ve komşu ülkelerden gelen "iptal" çağrısına kulaklarını tıkayan Barzani, 25 Eylül 2017'de gayrimeşru bir referandum düzenledi.

Bağımsız petrol ihracatına bütçe kesintisiyle cevap veren Bağdat, tek taraflı referanduma ise çok ciddi yaptırımlarla karşılık verdi. Bu yaptırımların en önemlisi, Kerkük ve diğer tartışmalı bölgelerdeki Peşmerge güçlerinin tamamen çıkarılması ile Erbil ve Süleymaniye'deki uluslararası havalimanlarına getirilen uçuş yasağı oldu.

Referandum ile elinin güçleneceğini düşünen Erbil yönetimi, IKBY'nin yüzde 50'sine tekabül eden bir toprak kaybının yanı sıra iki petrol kuyusunu da Irak merkezi hükümetine teslim etmek zorunda kaldı.

- IKBY'deki mevcut durum

IKBY'deki yukarıda bahsedilen krizlerin birçoğu henüz çözülebilmiş değil. Seçim arifesine yakın bir süreçte, sorunların çözülmesi pek de mümkün görünmüyor. Çünkü kök salmış durumdaki söz konusu krizlerin, daha çok IKBY'nin vereceği tavizlerle çözülebileceği öngörülüyor.

Gidişatın kötü olduğunu ve hükümetten umutları kalmadığını belirten koalisyon ortakları Goran Hareketi, İslami Toplum Partisi (Komel) ve Kürdistan İslami Toplum Partisi (Yekgirtu) hükümetten çekilme kararı aldı. Söz konusu partilerin bakanları, istifa dilekçelerini vererek bakanlık görevinden çekildi.

Seçime "sallantılı" bir şekilde giren Erbil hükümetinde halihazırda sadece KDP, Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ve IKBY meclisinde yalnızca bir milletvekili ile temsil edilen İslami Hareket Partisi (Bizotnava) yer alıyor.

- IKBY'deki hâkim güç KDP'nin mevcut durumu

IKBY'nin 1991 yılında "de facto" bir şekilde kurulmasından bu yana Erbil ve Duhok kentlerinde hâkimiyeti elinde bulunduran Barzani liderliğindeki KDP, son genel seçimlerde toplamda 25 milletvekili çıkararak, Kürt siyasi partiler arasında birinci, Irak'ta ise beşinci sırada yerini almıştı.

Sahip olduğu 38 sandalye ile IKBY meclisinde de çoğunluğu elinde bulunduran KDP, başbakanlığın yanı sıra pek çok önemli bakanlığın da sahibi. Başbakan Neçirvan Barzani'nin döneminde, IKBY'nin birçok krizle boğuşması ve durumun daha da kötüleşmesi bir başarısızlık olarak görülüyor.

Ancak Mesut Barzani gibi karizmatik bir liderin parti başkanı olarak görevine devam etmesi ve tüm baskılara rağmen mimarı olduğu referandumu iptal etmeyerek Kürtlerin rüyası durumundaki bağımsızlığa doğru bir adım atılmış olması göz önüne alındığında, KDP'nin hala Erbil ve Duhok'taki gücünü koruduğu söylenebilir.

Irak merkezi hükümetine bağlı ortak güçlerin Kerkük'te kontrolü sağlamasının ardından, referanduma tam destek veren KDP'liler ile onun sempatizanları güvenlik gerekçesiyle parti binalarını boşaltarak kenti terk etti.

Kerkük'teki seçmenlerinin evlerini terk etmesi ve güvenlik sorunlarını gerekçe göstererek seçimlerin sağlıklı olmayacağını ileri süren KDP, "Kerkük'te yapılacak seçimleri boykot edeceğini" duyurdu.

KDP'nin, tartışmalı bölgeler arasına bulunan Diyala, Musul ve Salahaddin'de nasıl bir tavır izleyeceği, bu kentlerde de seçimleri boykot edip etmeyeceği ise henüz netlik kazanmadı.

- Kan kaybeden ve ihanetle suçlanan "KYB"

KDP'den sonra Kürt siyasi partileri arasında milletvekili sayısına göre ikinci sırada yer alan KYB, son genel seçimlerde 21 milletvekili çıkarmıştı.

En çok oyu, Süleymaniye ve Kerkük'te alan KYB, karizmatik kurucu lideri Celal Talabani'nin Aralık 2012'deki ani rahatsızlığı ve 3 Ekim 2017'de hayatını kaybetmesiyle ciddi bir krize girdi.

Adeta sahipsiz kalan KYB'deki güç dengesi Talabani'nin eşi Hero İbrahim, oğulları Pafel ve Kubat ile yeğenlerinin eline geçti. Talabani'den sonra partinin başına geçeceği iddia edilen genel sekreter yardımcılarından Dr. Berhem Salih ise istifa ederek kendi partisini kurdu. Bu istifa, seçim öncesi "KYB'de kan kaybı" olarak yorumlandı.

Talabani'nin ölümünden 13 gün sonra, Irak merkezi hükümetiyle anlaştığı ileri sürülen KYB'ye bağlı Peşmerge güçlerinin, çatışmadan Kerkük'ten çekilmesi partiyi ağır bir itham altında bıraktı.

KYB'ye özellikle Kerkük'teki taraftarları büyük tepki gösterirken, bazı Peşmergeler ise silah bıraktıklarını açıkladı. İhanete uğradıklarını ileri süren KYB Genel Sekreter Yardımcısı Kosret Resul ise Kerkük'te meydana gelen geri çekilmeden ötürü dolaylı olarak Talabani ailesine işaret etti.

Talabani'nin yerine geçecek güçlü bir liderin seçilmesi için 3-5 Mart tarihlerinde bir kongre düzenlenmesi önerildi. Seçimlere az bir süre kala kongreye gidip yeni liderini seçecek olan KYB'nin, Talabani ailesi tarafından yönetilmesi, Salih'in istifası ve Kerkük'teki ihanet iddiasıyla hayli kan kaybettiği görülüyor.

- Goran Hareketi

Süleymaniye merkezli olup 2006'da KYB'den ayrılan Noşirvan Mustafa tarafından hemen bir yıl sonra kurulan Goran Hareketi, bölgede yolsuzlukla mücadele etme hedefiyle muhalif bir çizgide ilerlemeye çalışıyor.

Mustafa'nın, 19 Mayıs 2017'de hayatını kaybetmesiyle Goran'ın, ciddi bir şekilde sarsıldığını veya çatlakların meydana geldiğini söylemek doğru değil. Kurucu lideri Mustafa'nın vefatının ardından kısa süre içinde yeni başkan olarak Ömer Seyid Ali'yi seçen Goran, faaliyetlerine devam etti.

Son genel seçimlerde Bağdat'a 9 milletvekili gönderen Goran'ın, IKBY meclisinde ise 24 milletvekili bulunuyor. Kısa süre önce Ali Bapir liderliğindeki İslami Toplum Partisi (Komel) ile birlikte hükümetten çekilme kararı alan Goran, seçimlere; IKBY dışındaki Kerkük ve diğer bölgelerde oluşturulan ittifak listesiyle girmeye hazırlanıyor.

KDP ve KYB'nin aksine Goran, Kerkük ve tartışmalı bölgelerde Komel ve KYB'den ayrılan Dr. Berhem Salih'in kurup başkanlığını yaptığı "Demokrasi ve Adalet için Koalisyon" partileriyle birlikte seçimlere girecek.

Goran, Komel ve Demokrasi ve Adalet için Koalisyon listesine ise KDP ile kanlı bıçaklı olan IKBY Meclis Başkanı Yusuf Muhammed başkanlık edecek.

- Kürdistan İslami Birlik Partisi

IKBY'de Müslüman Kardeşler Teşkilatı'na yakınlığıyla bilinen Kürdistan İslami Birlik Partisi (Yekigrtu), son genel seçimlerde 4 milletvekili çıkarmıştı.

Salahaddin Bahadin'in kurucu lideri olduğu Yekigrtu, KDP'den sonra Duhok vilayetinde en çok seçmene sahip ikinci parti konumunda. Aynı zamanda Yekgirtu'nun, İran sınırındaki Süleymaniye ve Halepçe'de de azımsanmayacak bir seçmen kitlesi var.

IKBY'deki tüm İslami partilerin "İslami Cephe" adıyla tek çatı altında birleşerek seçimlere birlikte girmesini planlayan Yekgirtu'nun, az bir süre kala seçimlere tek başına hazırlanıyor olması bu girişimin başarısız olduğunu gösteriyor.

- İslami Toplum Partisi

Ali Bapir liderliğindeki İslami Toplum Partisi (Komel), başta Erbil olmak üzere Süleymaniye kentinde de seçmen kitlesine sahip olup son genel seçimlerde 3 milletvekili çıkarmayı başarmıştı.

Partinin kurucusu ve genel sekreteri olan Bapir, özellikle Erbil ve Süleymaniye'deki muhafazakar kesim tarafından sevilen bir isim. Goran ve Demokrasi ve Adalet için Koalisyon'la Kerkük ile diğer bölgelerde aynı listeden seçimlere girecek olan Komel, genel seçimlere IKBY'de ise tek başına hazırlanıyor.

Bapir, Barzani'nin mimarlığını yaptığı gayrimeşru referandumun, şahsi ve hizbi bir kalıba sokulduğu için ciddi şekilde eleştirmiş ve referanduma gidilmesi halinde Kerkük'ün kaybedilme riski olduğu öngörüsünde bulunmuştu.

- Türkmenler

Ülke genelinde olduğu gibi IKBY'de de en güçlü Türkmen partisi konumundaki Irak Türkmen Cephesi (ITC), son genel seçimlerde herhangi bir milletvekili çıkaramadı.

ITC Erbil Milletvekili Aydın Maruf, AA muhabirine yaptığı açıklamada, "ITC'nin hazırladığı seçim listesine, isteyen her tür siyasi parti katılabilir çünkü bizim amacımız Türkmen milletini korumak ve birliği sağlamaktır. Bu yüzden tek bir listeden seçimlere katılmamız önemli." ifadelerini kullandı.

Türkmenler de IKBY'deki diğer siyasi partiler gibi seçimlere koalisyonsuz şekilde girecek.

- IKBY'de 3 milyon 500 bin seçmen var

Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu Başkan Yardımcısı Rızgar Heme Meceddin, bu yılki seçimlerin öncekilerden faklı olduğunu, elektronik düzlemde yapılacak seçimlerde oy çalma veya hileye başvurma gibi durumların önüne geçilmesinin amaçlandığını söyledi.

Meceddin, "Elimizdeki verilere göre bu seçimler için 24 milyon kayıtlı seçmen bulunuyor. Bunlardan 3 milyon 700 bini yeni seçmenlerden oluşuyor." dedi.

IKBY'nin Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu'nun verilerine göre, yaklaşık 5 milyon nüfusu olan Erbil, Duhok ve Süleymaniye'de, 3 milyon 500 bin civarında seçmeni var.

- "Ölü seçmen" iddiası

IKBY'de muhalefet çizgisinde yer alan siyasi partiler, KDP ve KYB'nin yaklaşık 800 bin ölüyü seçmen listesinde bulundurarak bu durumu kendileri lehine kullandığını iddia ediyor. IKBY Başbakanı Barzani ise bu rakamın abartı olduğunu belirterek söz konusu iddiaları reddetmişti.

IKBY Yüksek Seçim Komisyonu Bilgi İşlem Sorumlusu Karwan Celal ise bu konu hakkında şunları kaydetti:

"Medya bu ölü seçmen mevzusunu gereğinden fazla abarttı. Evet, mevcut listede ölmüş kişilerin isimleri var ve bunun öyle kolay bir şekilde silinmesi mümkün değil. Listenin güncellenmesi için ölen kişinin yakınlarının, gerekli belgelerle kurumumuza başvurması gerekiyor. Sağlık Bakanlığından gelen verilerle bu durumu ortadan kaldırmaya çalışıyoruz. Şu anda oy kullanacak vatandaşların tam listesinin çıkarılması için çalışmalarımız yoğun bir şekilde devam ediyor. Kısa bir süre içerisinde tam seçmen sayısı da açıklanacak."

AA