ANKARA (AA) - DİLDAR BAYKAN - Türkiye'den Japonya'ya, Mısır'dan Avustralya'ya birçok ülke, 6 saniyede 1 kişinin, yılda 6 milyon kişinin hayatını kaybetmesine neden olan sigara tüketiminin sınırlandırılması için çeşitli yasal düzenlemeler uyguluyor.

Tütünle mücadele kapsamında 1987'de 9 Şubat'ı "Dünya Sigarayı Bırakma Günü" kabul eden Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, dünyada her 6 saniyede bir kişi, yılda yaklaşık 6 milyon kişi, sigara nedeniyle hayatını kaybediyor. DSÖ, sigara tüketiminin sınırlandırılmaması durumunda bu sayının 2030'da 8 milyona yükseleceği uyarısında bulunuyor.

Dünya genelinde 15 yaş üstü 1,1 milyar sigara tiryakisi bulunduğu sanılıyor. Sigara tiryakilerinin yüzde 80'i düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşıyor.

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütünün (OECD) 2015 sağlık verileri raporuna göre, Yunanistan yüzde 39 ile dünyada yetişkinler arasında sigara tüketiminde ilk sırada geliyor. Yunanistan'ı yüzde 38'le Endonezya ve yüzde 34'le Letonya takip ediyor.

Sigara kullanımının yaygınlığında ilk 10'da yer alan diğer ülkeler ise yüzde 30'la Şili, yüzde 27'yle Macaristan, yüzde 26'yla Estonya ve Çin, yüzde 24'le Rusya, Fransa ve İspanya.

Türkiye ise yüzde 23,8 sigara kullanım oranıyla 11. sırada yer alıyor. Türkiye'de bu oran 2000'de yüzde 32'ydi.

Sigara tüketiminin dünya ekonomisine maliyeti ise yılda 1 trilyon dolar.

Birçok ülke, sigara tüketiminin sınırlandırılması için dumansız hava sahası, tütün ürünlerinin paketlerinden renkli logo ve marka tasarımlarının kaldırılması, sigara paketlerinde tütün kullanımının zararlarıyla ilgili uyarı ve resimlerin yer alması gibi uygulamalarda bulunuyor.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 2016 yılında tütün ürünlerinin paketlerinde standart uygulamaya geçilmesi temasını belirlerken, ülkelere tütün ürünlerinin paketlerinden renkli logo ve marka tasarımlarının kaldırılması çağrısında bulunmuştu.

Sigara paketlerinde resimlerin ve sağlık uyarılarının bulunduğu tek tip paket uygulamasına ilk olarak 2012 yılında Avustralya geçti. Fransa, İngiltere ve İrlanda da Mayıs 2016'da uygulamayı hayata geçirmeye başladı.

Lüksemburg'daki Avrupa Adalet Divanı Mayıs 2016'da dünyanın önde gelen sigara üreticileri Philip Morris International ve British American Tobacco şirketlerinin, düzenlemenin iptali için yaptığı başvuruyu reddederek sigara paketlerine standart getirilmesi ve elektronik sigara reklamlarının yasaklanmasıyla ilgili Avrupa Birliği düzenlemesini onayladı.

AB Komisyonu rakamlarına göre, Avrupa'da sigaraya bağlı ölümler yılda 700 bine ulaşırken, sigaraya bağlı hastalıkların tedavisi için de 25,3 milyar avro harcanıyor.

- Türkiye, sigarayı bıraktırmaya yönelik düzenlemelerde en başarılı 6. ülke

DSÖ, 2008'de tütün kontrolü için "MPOWER" adıyla bilinen 6 basamaklı bir düzenleme açıkladı.

Paketteki 6 basamak, toplumda tütün kullanımı ve koruyucu uygulamaların gözden geçirilmesi, toplumun tütün dumanından korunması, vatandaşların sigarayı bırakmaya teşvik edilmesi, kamuoyunun tütünün zararları konusunda uyarılması, tütün reklam, tanıtım ve sponsorluğun yasaklanması, tütün vergilerinin artırılması olarak sıralanıyor.

"2015 Küresel Tütün Salgını" raporuna göre, Türkiye, DSÖ'nün sigara tüketiminin azaltılması için belirlenen düzenlemeleri en üst seviyede yerine getiren 6. ülke. Listenin ilk beşinde Brezilya, İran, Madagaskar, Yeni Zelanda ve Panama yer alıyor.

- Sigaradan en çok ölümün olduğu Çin'de tütünle mücadele

DSÖ verilerine göre, 300 milyondan fazla Çinli tütün ürünleri kullanıyor. Yaklaşık 1,35 milyarlık nüfusuyla dünyanın en kalabalık ülkesi Çin'de, sigaranın neden olduğu hastalıklar yüzünden her yıl 1,3 milyon kişi hayatını kaybediyor. Bu sayı, tüm dünyada sigaradan ölenlerin üçte birini oluşturuyor.

Ulusal Sağlık ve Aile Planlaması Komisyonu, 2015'te ülke genelinde kamusal alanlarda sigaranın yasaklanması için çalışma başlattı.

Komisyon, DSÖ standartlarını yakalamak amacıyla merkezi hükümetin sigaranın zararlarına ilişkin eğitim çalışmalarını artırmanın yanı sıra tütün ürünlerinde vergi ve fiyat düzenlemesine gitme kararı aldığını açıkladı.

Çin'de 20 eyalet, kendi bölgesel sigara yasağı düzenlemesini uyguluyor, başkent Pekin'de de 2014'te kamuya açık kapalı alanlarda sigara yasağı uygulaması başlatılmıştı.

- İlk sigara içme yasağı İrlanda'dan

İrlanda, 2004'te sigara içme yasağını başlatan ilk Avrupa ülkesi oldu.

Publarıyla ünlü ülkede lokanta ve barlar dahil kamuya açık tüm kapalı mekanlarda sigara içmenin cezası 2 bin 157 poundu (10 bin TL) bulabiliyor.

Birleşik Krallık'ta İrlanda'nın ardından 2006'da İskoçya da sigara yasağını başlattı.

İngiltere'de dumansız hava sahası uygulaması 2008'de başladı. İngiltere, sigara yasağını cezasıyla uygulayan ülkelerden biri olarak biliniyor.

Ülkede sigara satışını azaltmak ve gençlerin sigaraya özenmesini engellemek amacıyla 2012 yılında çıkarılan yasaya göre, 6 Nisan 2012 itibarıyla dev alışveriş marketlerinde ve zincir marketlerde tütün, sigara ve puro gibi ürünler dolapların içine konularak satılıyordu. 6 Nisan 2015'ten itibaren de yasak ülke genelinde uygulanmaya başladı.

- En sıkı uygulama Türkmenistan'da, en pahalı sigara Avustralya'da

Türkmenistan'da sokaklar dahil kamuya açık tüm alanlarda sigara yasağı 2000 yılında uygulanmaya başladı.

İngiliz "Independent" gazetesi Ocak 2016'da ülkenin sağlıklı yaşam konusundaki katılığıyla bilinen Devlet Başkanı Gurbangulu Malikguliyeviç Berdimuhamedov'un ülkede tütün ürünlerinin satışını tamamen yasakladığını bildirdi.

Haberde, yasak kararının ardından dükkanlarında tütün ürünleri satanlar yaklaşık 5 bin 200 lira para cezasına mahkum olacağı, başkent Aşkabat'ta sigaranın karaborsada satıldığı yazılmıştı.

Dünyada sigarayı en pahalı satan ülkelerin başında gelen Avustralya'da en ucuz bir paket sigara (20'lik paket) 17 Avustralya doları (yaklaşık 48 TL) en pahalısı ise (50'lik paket) 45 Avustralya doları (yaklaşık 128 TL).

Ülkede birçok kentte yayaların yoğun olduğu ve özellikle trafiğe kapalı caddelerde sigara içilmesi yasak. Her eyalette farklı uygulamalar olsa da halkın yoğun olarak kullandığı plajlarda sigara içme yasağı uygulanıyor.

Avustralya'da toplu taşıma ve ofis binaları, alışveriş merkezleri, restoranlar, okullar ve sinemalar dışında 16 yaşından küçük çocukların bulunduğu araçlarda, tren istasyonlarında, tramvay ve otobüs duraklarında, restoranların ve kafelerin açık hava mekanlarında da sigara içilmesi yasak.

Sigarayı tek tip ve tek renk paketle satan ilk ülkelerden Avustralya'da sigaranın markası sadece kapakta küçük puntolarlarla yazılabiliyor. Tek tip paketlerin her iki tarafında da sigaranın neden olduğu hastalıkların insan vücuduna ve organlarına verdiği zararın ürkütücü resimlerinin yer alması zorunlu.

- Slovakya, Avusturya ve Almanya'dan ilginç sigara içme yasağı uygulamaları

Slovakya'da sigara içmek "sigara içmeyenlerin çalıştığı" iş yerlerinde yasak. Bu durum suistimale ve farklı yorumlara yer bırakıyor.

Avusturya'da da benzeri karmaşıklığa yol açacak bir politika uygulanıyor. Ülkede birçok yerde, sigara içilmeyen alanları ihlal etmemek kaydıyla sigara alanlarına izin veriliyor.

Ülkede müşterilerle temas halinde değilseniz ofisinizde de sigara içebilirsiniz. Sigara içme yasağının kapsamıyla ilgili yıllar süren tartışmaların ardından Avusturya hükümeti, 2018 yılına kadar kafelerde ve restoranlarda tamamen sigara yasağı uygulamaya hazırlanıyor.

2014 yılında halihazırda birçok alanda sigara içme yasağı uygulayan Almanya'da, komşuların dumandan rahatsız olması durumunda sigara içen kişilerin kira sözleşmelerinin feshedilebileceğine hükmedildiği biliniyor.

- ABD'de sigara yasağının kapsamı bölgeden bölgeye değişiklik gösteriyor

ABD'de sigarayla ilgili kanunlar eyalet bazında değil yerel yönetim bazında uygulandığı için geçerli kanunlar da bölgeden bölgeye değişiklik gösteriyor.

En sıkı önlemlere sahip eyaletlerden biri olan New York'ta kaldırımlarda, sahillerde, yüzme havuzlarında ve yayaların kullanımındaki alanlarda sigara içmek yasak.

Teksas, Oklahoma, Mississippi ve Georgia gibi eyaletlerde ise sigara içilen restoran ya da bar görmek o kadar da zor değil.

Aralık ayında ABD İskan ve Şehircilik Bakanlığı (HUD), ülke genelinde devlet tarafından sübvanse edilen sosyal konutlarda sigara ve tütün ürünlerinin yasaklanacağını duyurdu.

HUD'dan yapılan yazılı açıklamada, federal hükümete, eyalet veya yerel yönetimlere bağlı ABD genelindeki toplu konut kuruluşlarının tütün ürünlerinin tüketimini yasaklayan uygulamayı yerine getirmesi için 18 ay süre verildi.

Sonuçları Ocak 2014'de "Journal of the American Medical Association" dergisinin internet sitesinde yayımlanan raporda, ABD'de yetişkinlerin yüzde 42'sinden fazlasının sigara içtiği, bu oranın 1964'ten 2014'e kadar yüzde 18'e düştüğü ve sigarayla mücadele çabaları sayesinde 8 milyon ölümün önüne geçildiği hesaplandı.

- Asya ülkeleri de sigara yasağı uyguluyor

Japonya'da kapalı alanlarda sigara içilen mekanlar bulunuyor ancak özellikle cadde ve yol üzerinde insanların çok yoğun olduğu yerlerde, açık alanlarda sigara içmek yasak.

Ülkede açık alanlarda insanların geçtiği yol ve kaldırımlardan uzakta, sınırları çizilmiş sigara içme alanları bulunuyor.

Kapalı alanlarda sigara içme yasağı uygulayan Endonezya'da havalimanı gibi yerlerde sigara için özel bölümler mevcut.

Singapur'da sigara yasağı geniş bir alanı kapsıyor. Yasağın kapalı alanların dışında cadde ve sokakları kapsaması dikkati çekerken, cadde ve sokaklarda özel sigara içme alanları bulunuyor.

Yasağa uyulmaması durumunda 200 ila 1000 Singapur doları (528,21 ila 2 bin 641 TL) para cezası uygulanıyor.

- Ortadoğu'da sigara yasağı

Mısır'da 1981 yılında çıkan 52 nolu "sigaradan korunma kanunu", 2007 yılında 154 nolu maddeyle tekrar düzenlendi ve kararname resmi gazetede yayımlandı.

Hastaneler ve diğer sağlık kurumları, eğitim birimleri, spor salonları, spor kulüpleri, şehir içi toplu taşıma araçlarında geçerli olan yasağa uyulmaması durumunda 50 ila 1000 dolar ceza uygulanıyor.

Öte yandan yasak alanlarda sigara içenlere uygulanacak ceza konusunda gereken hassasiyetin gösterilmediği eleştirileri mevcut.

Irak'ta parlamentonun 2003 sonrası onayladığı, kamuya açık alanlarda sigara içmeyi yasaklayan yasaya rağmen bu konuda henüz cezai bir işlem hayata geçirilmedi.

AA