2 FOTOLU

Destanların Türk kültür tarihi içinde çok önemli bir yeri vardır. Onlar edebî bir ürün olmakla beraber Türk tarihinin ve Türk kültür tarihinin kırık dökük aynalarıdır. Tarihî unsurların yanında milletlerin geçmişteki örf, âdet, gelenek, görenek ve yaşayış tarzlarıyla ilgili olarak belki de hiçbir kaynakta bulunmayan bilgiler destanlarda yer alır. Bu tür eserler aynı zamanda yazı dilinin önemli belgeleridir. Türkçe'nin tarihî seyrinin araştırılması konusunda çok önemli bilgiler içerir. Genellikle halk ağzından derlenip yazıya geçirildiği için konuşma dilinin özelliklerini çok yönlü aksettiren bu yazılı metinler, tarihî Türkçe açısından âdeta bir hazine durumundadır. Hece Yayınları arasından çıkan Necati Demir ve Mehmet Dursun Erdem imzalı, Battal Gazi Destanı ve yine Necati Demir imzalı Danişmend Gazi Destanı da bu açıdan çok önemli iki örnektir.

Anadolu'da teşekkül etmiş ilk Türk destanı Battal Gazi Destanı'dır. Battal Gazi Destanı, Anadolu'da oluşmuş destan zincirinin ilk halkasıdır. Kaynaklar Zatü'l-himme/Zü'l-himme/Delhemma adıyla bilinen Arapça eserden tercüme edildiğini veya tesirinin bulunduğunu söylemektedir. Konu bakımından Türklerle ilgili olmamasına rağmen, Türk muhayyilesiyle şekillendiği için millî bir destan kimliği kazanmıştır. Türkler tarafından çok sevilmesinin sebebi, Battal Gazi'nin İslâmiyet'in yayılması uğruna kahramanlık göstermesi ve kahramanlığın mekânının Anadolu olmasından kaynaklanmaktadır. Bu destan, millî olarak düşünüldüğü için diğer Anadolu Türk destanları Dânişmend Gazi Destanı ve Saltuk Gazi Destanı'na kaynaklık da eder.

Anadolu'da, Malatya'dan başlayıp İstanbul'a kadar uzayan çizginin kuzeyinde kalan kısmın Dânişmend Gazi ve gaza arkadaşları tarafından fethini anlatan Dânişmend Gazi Destanı ise İslâmî-Türk destanlarının ilk örneğidir. Bizanslılarla Türkler arasında mücadeleler devam ederken pekçok insan maddî ve manevî anlamda insanüstü faaliyetlerde bulunmuş; Hacı Bektaş-ı Veli, Ahi Evren, Mevlâna Celâleddin Rumî... gibi bazı şahsiyetlerin faaliyetleri efsaneleşmiştir. Bu alışılmışın üzerindeki mücadelelerde Dânişmend Gazi ve Saltuk Gazi'nin olağanüstü gayretleri ise destanlaşmıştır. Dânişmend Gazi'nin çevresinde gelişen olaylar daha sonra yazıya geçirilmiş, böylece Dânişmend Gazi Destanı gibi çok önemli bir destan günümüze ulaşmıştır. Dânişmend Gazi Destanı, Malazgirt Savaşı'ndan hemen sonra Anadolu'da başlayan Türk-Bizans mücadelelerini anlatır. Malatya'dan başlayıp Türkiye'nin kuzey kısmının nasıl Türk vatanı yapıldığını ortaya koyar. Yani mekân, bugünkü Türkiye'nin Malatya, Kayseri ve Ankara'dan İstanbul Boğazı'na çekilecek bir çizginin kuzeyidir. Bu anlamda Battal Gazi ve Danişmend Gazi destanları İslamî-Türk edebiyatı, tarihi ve dili açısından çok önemli iki destan olarak karşımıza çıkar. Memleket