Anıl Göç

Osmanlı'ya muhteşem yıllarını yaşatan Kanuni Sultan Süleyman'ın, zaferlerinde omuz omuza mücadele ettiği bir dostu vardı. Bu kişi Damat İbrahim Paşa, ya da diğer adıyla Pargalı İbrahim'di.

Pargalı Damat İbrahim Paşa, Maktul ya da Makbul İbrahim Paşa olarak da bilinir, (1493, Parga [bugün Yunanistan'da]- 15 Mart 1536, İstanbul) Kanuni Sultan Süleyman saltanatı döneminde 1523-1536 yılları arasında sadrazamlık yapmış, önemli siyasal ve askeri olaylarda rol oynamıştır.

Birçok Tarihçi 1524'te Pargalı, Kanuni'nin kızkardeşi Hatice Sultan ile evlendi derseler ve Osmanlı Tarihinde DAMAT yöneticiler içerisinde yer alsada, bu konuda farklı bilgileri savunan Pargalı'nın DAMAT olmadığını belgelerle açıklayan  tarihçilerimizde vardır. Bunlar içerisinde bilgisine saygı duyduğum Ünlü tarihçi Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılıdır.

Uzunçarşılı, Türk Tarih Kurumu'nun (TTK) kurucularından ve on ciltlik Osmanlı Tarihi'nin yazarıdır. TTK'nın resmi dergisi Belleten'in 114. sayısında, Pargalı İbrahim Paşa'nın padişah damadı olmadığını yazıyor. Uzunçarşılı, Pargalı İbrahim'in eşinin, Hatice Sultan değil Muhsine adında saray soylu olmayan bir hanım olduğunu belgeleriyle açıklıyor. Yazar, Hatice Sultan'ın İbrahim Paşa ile değil, İskender Paşa ile evli olduğunu da belirtiyor.

 "İsmail Hakkı Uzunçarşılı'nın Osmanlı Hanedanı Üstüne İncelemeler-Seçme Makaleler 2" adlı kitabındaki bir makalesinde, İbrahim Paşa'nın Padişah'ın damadı olduğuna dair hiçbir kaydın bulunmadığını söylüyor. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, ikinci elden eserler olan, Âli, Peçevî, Solakzade, Mir'ât-ı Kâinat, Ravzatü'l-ebrar, Enderuni Ata tarihleriyle Hadikatü'l Vüzera'da da damatlığa dair bir kanıt olmadığını belirtiyor.

Yazar, İbrahim Paşa'nın Padişah'ın kardeşiyle evlendiğine dair tek bilginin Hammer Tarihi'nde geçtiğini söylüyor.

 Uzunçarşılı, benimde bu yazımda kaynak olarak yararlandığım Osmanlı Tarihi adlı eserinin ikinci cildinin birinci basımında, İbrahim Paşa'nın Hatice Sultan'la evli olduğu şeklindeki kendisine ait beyanın da yanlış olduğunu belirtiyor: "Benim kitabımdan nakil yapanlar, İbrahim Paşa'nın zevcesinin Hatice Sultan olduğunu göstermişlerdir; halbuki bu hususta ben yanılmış ve yanıltmışım, şimdi bu yazımla bu yanlışlığı düzeltmiş olacağım." diyor

Ancak Pargalı birçok tarihçi tarafından DAMAT olarak değerlendirilmiştir, bizde bu sebeple Pargalıyı damat yöneticiler içerisinde işlemeyi uygun bulduk. Çünkü hayatı incelendiğinde yaşayışı, hal ve hareketleri Osmanlı tarihinde bilenen diğer DAMAT yöneticilere çok benzemektedir.

Pargalı görevi süresinde birçok savaşta başrolü oynamıştır. 1521'de Belgrad'ın Fethinde görev aldı. 1522'de Rodos seferine katıldı. Bu durum,1523'te sadrazamlığa getirildi. Mısır Beylerbeyi unvanı verildi. Macaristan seferine katıldı ve Mohaç Savaşının kazanılmasında önemli rol oynadı. Anadolu'da aldığı kanlı tedbirlerle isyanları sona erdirdi. I. Viyana Kuşatması ile sonuçlanan 2. Macaristan seferine katıldı. Safevilere karşı düzenlenen Irakeyn seferine katıldı. Tebriz'i aldıktan sonra Kanuni'nin kuvvetleri ile birleşti ve Bağdat'ın fethinde görev aldı.  Osmanlı imparatorluğunun o dönemde bilinen dünyayı şekillendiren dominant dış politikasının kontrolü tamamen İbrahim Paşa'nın elindedir. Pek çok tarihçi, yabancı elçilerin İbrahim Paşa’yla görüşmelerine ilişkin hazırladıkları raporlarından yola çıkarak onun iktidar hırsıyla pek çok kararı kendi başına buyruk verdiği fikrini dile getirdiler.

İbrahim Paşa'nın krallara yaraşır büyüklükteki serveti Hatice Sultan'dan olan oğlu Mehmet Bey (1525-1528) çok genç yaşta öldüğü için hazineye kaldı. İbrahim Paşa'nın öldürülmesinin ardından dul kalan Hatice Sultan (1498-1582) öldüğünde babası Yavuz Sultan Selim'in yanındaki türbeye gömüldü.

İbrahim Paşa'nın idamında birkaç faktör etkili oldu. En önemlisi İbrahim Paşa'nın iktidarda ulaştığı güç ve bu gücün yarattığı kişisel hırs ve iktidar sarhoşluğudur.

İbrahim Paşa'nın Kral Ferdinant'ın elçilerine söylediği aktarılan şu sözler onun bu hırsını ortaya koyar: "Bu büyük devleti idare eden benim; her ne yaparsam yapılmış olarak kalır; zira bütün kudret benim elimdedir. Memuriyetleri ben veririm eyaletleri ben tevzi ederim verdiğim verilmiş ve reddettiğim reddedilmiştir. Büyük padişah bir şey ihsan etmek istediği veya ettiği zaman bile eğer ben onun kararını tasdik etmeyecek olursam gayr-ı vaki gibi kılınır. Çünkü her şey; harb servet ve kuvvet benim elimdedir." Ve İbrahim Paşa'nın Serasker Sultan ünvanını kullanmakta ısrar edişi de bir tür meydan okuma olarak alınmış olabilir.

Pargalı İbrahim İdamında Hürrem Sultanın Etkisi Bir başka faktör Kanuni'nin eşi Hürrem Sultan ile aralarındaki çekişmedir. Özellikle İbrahim Paşa'nın taht için Kanuni'nin ilk eşinden olan en büyük oğlu Mustafa'yı (Kanuni tarafından 1553'te boğdurularak idam ettirilmiştir.) açıkça destekliyor oluşu ve Kanuni üzerindeki Hürrem Sultan ile yarışan etkisi bu çekişmeyi yaratmıştır.

İbrahim Paşa'nın Bağdat'ın Fethinin ardından Defterdar İbrahim Paşa'yı idam ettirmesi ve buna onay veren Kanuni'nin daha sonra duyduğu pişmanlık da İbrahim Paşa'nın gözden düşmesinde etkendir.

Pargalı İbrahim Paşa Fransızlara verilen, daha sonra Osmanlı Devletinin çöküşünde önemli rol oynayan Kapitülasyonların Fransa'ya verilmesinde baş rolü oynamıştır. Kapitülasyon metnini imzalamadan halen taslak çalışmasını yaptığı bir zamanda  İftar için saraya davet edilmiş iftardan sonra dört dilsiz cellat tarafından boğularak öldürülmüştür. Mezarı ile ilgili çok şey söylenmektedir, son bulgular Karaköy'ü gösterse de kesin değildir.

Haftaya; Nevşehirli DAMAT İbrahim Paşa