Ey müşkül çözmekle uğraşan insan, ömrün dert, sıkıntı ve elemle geçip gitti.
Birisini çözdün bu kez başka birisi çıktı karşına. Öbürünü çözmekle uğraşırken gün akşam oldu. Uyudun, yine rahata eremedin, rüyanda derelerden tepelere, alçak sulardan yüksek sulara koşmaktan yoruldun.
Düğümlerini çözmeye çalıştığın keselerin içi boş çıktı.
Ya kendini kandırdın, ya da seni fena halde kandırdılar.
Çözmeye çalıştığın problemleri, müşkülleri, düğümleri çözülmüş sayıver. Hadi bir iki tanesini sen çözdün bırak diğerlerini Allah çözsün.
Kötü düşünceler de zehirli tırnaklar gibi seni yaralayıp durmada. Kah kendine kızmaktasın, kah başkalarına. Mutlak irade ile savaştasın. Can çekişip durmadasın. Yere kazık çakıp derinine ulaşamadın, göğe merdiven dayayıp tepesine çıkamadın.
Peki itiraz edeceksin anladım. Hiç mi bir şey yapmayalım, öyle boş boş oturalım mı demeye yeltendin görüyorum. Düğüm çözmek ve müşkül halletmenin de bir hazzı var. Peki o zaman çözülmesi gereken daha sahih bir müşkül bulalım o zaman. Madem oyun oynamadan duramıyoruz oynayacağımız oyun işimize yarasın. Hem bu hayatın manası ve anlamı ne sorusuna da cevap teşkil etsin.
Al sana bir düğüm şimdi. Uğraşacaksan madem bununla uğraş:
Asıl boğazımızdaki çözülmez düğüm şudur: Sen kendini bil, bakalım, aşağılık bir adam mısın, yoksa bahtı yaver bir adam mı?
Adamsan bu müşkülü çöz. İnsan nefsine sahipsen nefsini bu yolda sarf et. Mesnevi.5.562-3.
Tutalım ki bütün incelikleri öğrendin, kendi haddini ve sınırını bilmedikçe ne çıkar?
Ben kimim, nasıl birisiyim, sınırlarım ne, sorumluluklarım, ederim ne?
Al sana müşkül.
Eğer kendi haddini ve sınırlarını bilirsen hadsiz alemlere ulaşırsın.
Hayatını delil aramakla geçirmek yerine delilin delalet ettiğine yönel.
Bütün bunlar da yine O'nun yardımı ve nasibiyle olacak elbet.
Hadi o zaman önce niyeti sahih edip tez elden yalvaralım:
Aman Ya Rabbi, ömrümüzü boş ve faydasız amellerle heder etmekten sana sığınırız, bizi bize bildir, senin rızana muvafık kılacak ameller nasip eyle.
Birçok naz vardır ki suç olur; kulu, padişahın gözünden düşürür.
Nazlanmak, şekerden tatlıdır ama az çiğne, yüzlerce tehlikesi vardır.
Niyaz yolu emin bir yoldur. Nazı bırak da o yola düş. Mesnevi.5.543-45