ANKARA (AA) - TUĞÇENUR YILMAZ - Tarihe ilk küresel savaş olarak geçen Birinci Dünya Savaşı, verilen zaiyatın büyüklüğü, kullanılan modern silahlar ve teknolojik araçların yanı sıra doğurduğu sonuçlarla kurulacak yeni dünya düzeninin temellerini attı.
Sırp milliyetçisi Gavrilo Princip'in, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Veliahtı Franz Ferdinand ve eşi Sophie'yi öldürmesinin akabinde başlayan Birinci Dünya Savaşı'nın neden olduğu sivil ve askeri kayıplar ve savaşta kullanılan teknoloji, başta Avrupa olmak üzere dünya genelinde önemli değişikliklere neden oldu.
40 ülke ve kolonilerin katıldığı Avrupa merkezli savaş, 28 Temmuz 1914'te başladı ve 11 Kasım 1918'de sona erdi. Dünya tarihindeki bu ilk küresel savaşta 38 milyon sivil ve askeri zaiyat verildi.
Fransa, İngiltere ve Rusya'nın merkezde olduğu İtilaf Devletleri ile Alman İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı Devleti’nin oluşturduğu İttifak Devletleri'nin karşı karşıya geldiği savaş neticesinde yaklaşık 17 milyon kişi hayatını kaybederken, 21 milyon kadar kişi de yaralandı.
- Günde ortalama 6 bin kişi hayatını kaybetti
Birinci Dünya Savaşı'ndaki ölümlerin 6,6 milyonunu sivil kayıplar oluştururken, savaşta yaklaşık 10 milyon asker hayatını kaybetti.
Günde ortalama 6 bin kişinin yaşamını yitirdiği Birinci Dünya Savaşı'nda yaklaşık 65 milyon asker seferber edildi.
Savaştan zaferle çıkan İtilaf Devletleri yaklaşık 6 milyon askeri personelini kaybederken, Osmanlı Devleti’nin de aralarında bulunduğu İttifak Devletleri'nin 4 milyon kadar askeri personeli yaşamını yitirdi.
Tarihte en çok zaiyat verilen beşinci savaş olarak kayıtlara geçen ve dört yıl süren Birinci Dünya Savaşı'ndaki ölümlerin ekseriyetini ise savaş ortamının neden olduğu çeşitli hastalıklar, salgın ve kıtlık oluşturuyor.
Savaşın sonlarına doğru ortaya çıkan İspanyol gribinin savaş ortamının hareketliliğiyle birçok kişiye yayılması sonucu oluşan salgın, milyonlarca kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu.
- En çok zaiyat Rusya ve Almanya'dan
Birinci Dünya Savaşı'ndan erken ayrılan Rusya 1 milyon 800 bin, mağlup Almanya ise 1 milyon 700 bin ile savaşta en çok asker kaybeden iki ülke olarak kayıtlara geçti. Bu iki ülkeyi, savaşta 1 milyon 350 bin askerini kaybeden Fransa izledi.
Osmanlı Devleti'nin ortalama 500 bin askeri zaiyat verdiği savaşta, müttefiki Avusturya-Macaristan İmparatorluğu 1 milyon 200 bin askerini kaybetti.
Savaşın bitmesine bir yıl kala İtilaf Devletleri'nin yanında savaşa giren ABD, bir yılda 116 bin askerini kaybederken, 4 yıl boyunca kolonileriyle beraber savaşan İngiltere 800 bin kadar askeri zaiyat verdi.
- Modern savaş teknolojileri
Endüstriyelleşme sayesinde seri üretim askeri teçhizatın kullanıldığı ve bu nedenle milyonlarca kişinin hayatına mal olan Birinci Dünya Savaşı, karada, havada ve denizde aynı anda mücadele edilen ilk küresel savaş olarak kayıtlara geçti.
Modern silahların kullanıldığı savaşta, geçmiştekilerden farklı olarak ağır silahlarla donatılan siper sistemi hakimdi.
İlk kez tank ve zırhlı araçların kullandığı savaşta ayrıca, denizaltılar ve savaş gemileri farklı cephelerde durumun gidişatını değiştirerek savaşın süresinin uzamasına neden oldu.
Birinci Dünya Savaşı'nda düşman donanmalarını ve yük gemilerini bombalamak için uçurulan uçaklar istihbari amaçlar için de kullanıldı.
Ayrıca ilk kimyasal gaz kullanımı Almanların Ypres Çatışmaları'nda zehirli gaz kullanmasıyla bu büyük savaşta gerçekleşti.
Modern iletişim aletleri de Birinci Dünya Savaşı'nda kullanılan yeni teknolojik araçlar arasında yerini aldı. Bu kapsamda savaşta büyük ölçüde telgraf ve kablosuz sesli iletişim araçlarıyla haberleşme sağlandı.
- Büyük Savaş'ın maliyeti
"Büyük Savaş" olarak da adlandırılan Birinci Dünya Savaşı yalnızca savaşa katılan ülkeler için değil, dünya ekonomisi için de bir şok dalgası yarattı.
Savaş, İtilaf Devletleri'ne 125 milyar ve İttifak Devletleri'ne 60,5 milyar maliyetle toplamda 190 milyar dolara mal oldu.
Savaşta en çok harcamayı yaklaşık 38 milyar dolarla Almanya ve 35 milyar dolarla İngiltere yaptı.
Birinci Dünya Savaşı, Fransa'ya 24 milyar dolara mal olurken Avusturya-Macaristan İmparatorluğu söz konusu savaş için 20 milyar dolar harcadı.
Bitimine 1 yıl kala katılan ABD, savaşta 3 yıl mücadele veren Rusya ile aynı ölçüde, 22 milyar dolar harcama yaptı.
Söz konusu savaşın Osmanlı Devleti'ne maliyeti ise 1,5 milyar dolar oldu.
- Dünya savaşında Osmanlı Devleti
Almanya'nın safında savaşa dahil olan Osmanlı Devleti, 5 farklı cephede Rus, İngiliz ve Fransız güçleriyle çarpıştı.
Kafkas cephesinde olumsuz hava şartlarına hazırlıksız yakalanması ve üst düzey subaylar arasındaki anlaşmazlıklar sebebiyle Ruslara karşı ağır kayıplar veren Osmanlı ordusu, Irak cephesinde Süveyş, Musul ve Bağdat gibi bölgelerde İngiliz kuvvetleriyle çarpıştı.
Filistin ve Suriye cephelerinde de İngilizlere karşı savaşan Osmanlı Devleti, Avrupa'da müttefiklerine yardım etmek için Galiçya, Makedonya ve Romanya'da taarruzlar gerçekleştirdi ancak başarılı olamadı.
Öte yandan, Osmanlı birliklerinin en fazla kayıp verdiği Çanakkale cephesi, Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı'nda mutlak zafer kazandığı tek cephe oldu.
- Yeni dünya düzeninin temelleri
ABD'nin savaşa girmesi ile bitiş süreci hızlanan Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı Devleti dağıldı ve yıkılan imparatorlukların yerine birçok devlet kuruldu.
20. yüzyıla damgasını vuran savaşlardan olan Birinci Dünya Savaşı'nın ardından imzalanan yeni anlaşmalar ve kurulan yeni uluslararası kuruluşlarla yeni bir dünya düzeninin temeli atılmış oldu.
AA