ANKARA (AA) - AYNUR EKİZ - AK Parti milletvekillerinin anayasa değişikliğini halka doğru şekilde anlatabilmeleri için hazırlanan bilgilendirme metninde, güçlü bir ekonomi ve istikrarlı bir yapı için sistem değişikliğinin şart olduğu belirtildi.
AA muhabirinin edindiği bilgiye göre, TBMM Genel Kurulunda kabul edilerek yasalaşan anayasa değişikliğine ilişkin, AK Parti Siyasi ve Hukuk İşleri Başkan Yardımcısı, İstanbul Milletvekili Avukat Fatma Benli tarafından milletvekilleri için bilgilendirme metni hazırlandı. Metinde, değişikliğin ayrıntılarına madde madde yer verildi.
Milletvekillerinin, anayasa değişikliğini halka anlatırken faydalanacakları bilgilendirme metninde, darbelerin esas amacının kontrol altında tutulabilecek istikrarsız bir Türkiye yaratmak olduğu vurgulanarak, anayasalara da bu taleplerin yansıdığı belirtildi.
Metinde parlamenter sistemin geçmişte de tartışıldığına işaret edilerek, Alparslan Türkeş, 8'inci Cumhurbaşkanı Turgut Özal ve 9'uncu Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in görüşlerine yer verildi.
1961'den 2002'ye kadar 33 hükümetin kurulduğunun altı çizilen metinde, bir hükümetin ortalama ömrünün 1,5 yıl olduğu vurgulandı. İki başlı sistemin istikrar değil kargaşa ürettiğine dikkat çekilen metinde, güçlü bir ekonomi ve istikrarlı bir yapı için sistem değişikliğinin şart olduğu ifade edildi.
- "Yasama ve yürütme birbirine etki edemeyecek"
Metinde, yeni sistemle cumhurbaşkanının devletin ve yürütmenin başı olacağına dikkati çekilerek, daha önce yürütmeyi temsil eden başbakan ve kabinenin milletvekili seçimlerinden sonra belirlendiği hatırlatıldı. Bu durumun, yeterli oyun alınamaması halinde koalisyon görüşmelerine, bazen aylarca hükümet kurulamamasına yol açtığı belirtilen metinde, yeni sistemde ikisinin de aynı gün seçileceği ve böylece yasama ve yürütmenin birbirine etki edemeyeceği üzerinde duruldu.
Cumhurbaşkanının yürütmeye ilişkin konuları, TBMM'nin yasamaya ilişkin konuları düzenleyeceği kaydedilen bilgi notunda, cumhurbaşkanının, kendi yetkisindeki konularda yönetmelik ya da kararname çıkarırken asla yasayla düzenlenebilecek bir konuda düzenleme yapamayacağının altı çizildi.
Cumhurbaşkanının çıkardığı yönetmelik veya kararname kanunlara aykırı olursa, kanuna üstünlük tanınacağı da metinde yer aldı.
- Teklif, vekillere madde madde açıklandı
Metinde, anayasa değişikliğine ilişkin kanunda yer alan maddeler tek tek şöyle anlatıldı:
"Teklifin birinci maddesinde, yargı bağımsızlığının tarafsızlığı da içerdiği düzenlenmektedir.
Teklifin ikinci maddesiyle, ülkedeki nüfus artışı dolayısıyla milletvekili sayısı 550'den 600'e çıkarıldı. Bu durum artan nüfusun temsiline uygun olacağı gibi, vatandaşa, daha fazla milletvekiline ulaşma imkanı sağlayacak. Nitekim Türkiye'den nüfusu çok daha az olan ülkelerin vekil sayısı çok daha fazla. Fransa’da 587, Almanya’da 630, İngiltere’de 650 milletvekili bulunuyor.
Teklifin üçüncü maddesiyle, AK Partinin siyasette gençlerin katılımına verdiği önem dolayısıyla, milletvekili seçilme yaşı 25’ten 18’e düşürüldü. Almanya, Fransa, İngiltere, İspanya, Portekiz, Danimarka, Çin, Avusturya, Hollanda, Finlandiya, İsveç, Kanada, Norveç gibi pek çok ülkenin 18 yaşında kişilere seçilme engeli koymadığı görülüyor. Bu konuda yanlış bir bilgi, 18 yaşında milletvekili olan kişinin 20 yaşında emekli olacağı yönünde eleştirilere yol açıyor. Halbuki bir milletvekilinin emekli olması, bütün çalışanlar gibi yaş, 5 bin iş günü, 15 yıl çalışma ayrıca bunun 2 yılını milletvekili olarak geçirme şartına bağlı. Mecliste halen 4 dönemdir, yani 15 seneden fazla süredir milletvekilliği yaptığı halde yaşının dolmasını beklediği için emekli olamayan milletvekillerinin bulunması bu algının yanlış olduğunu gösteriyor.
Teklifin dördüncü maddesiyle, seçim aralığı 4 yıldan 5 yıla çıkarıldı. Milletvekili seçimleriyle, cumhurbaşkanı seçimlerinin aynı gün yapılması düzenlendi.
Teklifin beşinci maddesiyle, "Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verme" görevi, artık Bakanlar Kurulu olmadığı için TBMM’den alındı. Diğer görev ve yetkiler aynı kaldı. Yürütmeye ait bir düzenleyici işlem olan kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi yasama organı tarafından verilen bir yetkiyle kullanılmamalıdır. Zaten anayasa değişikliğiyle bakanlar kurulu kaldırılmıştır. TBMM’nin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak, bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek, para basılmasına ve savaş ilanına karar vermek, milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, TBMM üye tam sayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel ve özel af ilanına karar vermek ve Anayasa'nın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir.
Teklifin altıncı maddesiyle, milletvekillerinin Meclisi denetleme yolları düzenlenmiştir. Belli bir konuda bilgi edinilmek için Meclis araştırması yapılabilecektir. Toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren bir konunun Genel Kurulda görüşülmesi şeklinde genel görüşme de yapılabilecektir. Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakanlar hakkında meclis soruşturması yapılabilecektir.
Teklifin yedinci maddesiyle, cumhurbaşkanının Türk vatandaşı olanlar arasından seçilme usulü düzenlenmektedir. En az 100 bin seçmenin cumhurbaşkanlığına aday gösterme imkanı tanınmıştır. Partilerin aday gösterme koşulları kolaylaştırılmıştır. Siyasi parti grupları başka bir koşul aranmaksızın aday gösterebilirler. Geçerli oyların yarısından çoğunu alan aday cumhurbaşkanı seçilir. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa en çok oyu alan iki adayla ikinci oylama yapılarak geçerli oyların çoğunluğunu alan kişi cumhurbaşkanı seçilecek. İkinci oylamaya tek aday kalırsa referandum yapılarak oyların yarıdan fazlasını alma şartı aranacak. Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin vekillik görevinin sona erecek ancak partisiyle ilişiği kesilmeyecek. Bu hükümle partili cumhurbaşkanlığı olacak.
Teklifin sekizinci maddesiyle; yürütme yetkisinin cumhurbaşkanına ait olduğu belirtilmiştir. Cumhurbaşkanına devlet başkanlığı sıfatı verilerek Türkiye Cumhuriyeti'ni ve Türk milletini temsil etme, Anayasa'nın uygulanmasını ve devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin etme görevleri verilmiş. Kanunları yayınlama, tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye geri gönderme, Anayasaya aykırılık gerekçesiyle iptal davası açma yetkileri vardır. Yeni düzenlemeyle cumhurbaşkanı yardımcılığı müessesesi getirilmiştir. Cumhurbaşkanı, milletvekili seçilme yeterliliği bulunan kişiler arasından cumhurbaşkanı yardımcılarını atayabilir, görevden alabilir.
Teklifin dokuzuncu maddesiyle, "Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu" düzenlenmiştir. TBMM üye salt çoğunluğunun vereceği önergeyle cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılabilir. Mevcut Anayasa’da ise cumhurbaşkanının sadece vatana ihanet dolayısıyla suçlandırılabilmekteydi.
Teklifin onuncu maddesiyle, Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakanların cumhurbaşkanı tarafından atanıp görevden alınmaları düzenlenmiştir. Cumhurbaşkanı, seçilmesinin ardından bir ya da daha fazla yardımcı atayabilecektir. Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması ya da cumhurbaşkanının hastalık, yurt dışına çıkma gibi geçici olarak görevinden ayrılması halinde, yardımcısı cumhurbaşkanına vekalet ederek onun yetkilerini kullanır. Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde 45 gün içinde cumhurbaşkanlığı seçimi yapılır. Yenisi seçilene kadar da cumhurbaşkanı yardımcısı cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır. Genel seçime bir yıl veya daha az süre kalmışsa TBMM seçiminin de Cumhurbaşkanı seçimi ile birlikte yapılması düzenlenmiştir. 1 yıldan fazla kalmışsa seçilen cumhurbaşkanı TBMM seçim tarihine kadar görevine devam eder. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların, görevleriyle ilgili olmayan suçlarda ise yasama dokunulmazlığı bulunmaktadır.
Teklifin on birinci maddesiyle, TBMM üye tam sayısının beşte üçünün çoğunluğu ile seçimlerin yenilenmesi kararı alınabileceği düzenlenmiştir. Aynı şekilde Cumhurbaşkanı seçimleri yenileyebilmektedir. Cumhurbaşkanının ikinci döneminde, seçimler Meclisin isteği üzerine yenilendiği takdirde cumhurbaşkanının üçüncü kez aday olabileceği öngörülmüştür. Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenme kararı alırsa, süresi uzamayacaktır. Seçimler birlikte yenilendiği takdirde TBMM ve cumhurbaşkanının yetkileri yeni meclis ve cumhurbaşkanının göreve başlamasına değin sürer.
Teklifin on ikinci maddesiyle, sıkıyönetim ilan etme yetkisi kalkmaktadır. “Olağanüstü Hal Yönetimi” başlığı altında OHAL’i cumhurbaşkanının ilan edeceği ifade edilmektedir. Buna göre cumhurbaşkanı, Anayasa'da belirtilen durumlarda yurdun tamamında ya da belirli bir bölgesinde OHAL ilan edebilir.
Teklifin on üçüncü maddesiyle, yargı birliği sağlanmaktadır. Savaş dışında disiplin mahkemeleri haricinde askeri mahkeme kurulamayacağı düzenlenmiştir. Bu hüküm Anayasa değişikliğinin yayımı tarihinde yürürlüğe girecektir.
Teklifin on dördüncü maddesine göre 'Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu' yerini 'Hakimler ve Savcılar Kurulu'na bırakacaktır. HSK üye sayısı 13 olarak belirlenmiştir. HSK, 2 daire halinde çalışacaktır. 3 üyesi birinci sınıf adli yargı hakim ve savcılarından cumhurbaşkanı tarafından, 3 üyesi Yargıtay üyeleri, 1 üyesi Danıştay üyeleri 3 üyesi hukuk alanındaki öğretim üyeleri ve avukatlar arasından TBMM tarafından seçilecektir.
Teklifin on beşinci maddesiyle, yasa yapma yetkisi münhasıran TBMM'ye aittir. Uygulamada yasa taslakları genel olarak Bakanlar Kurulu tasarısı olarak gelmektedir. Anayasa değişikliğiyle Bakanlar Kurulu kaldırıldığından bundan sonra milletvekillerinin yasa teklifleri gelecektir. Bu durum TBMM'yi güçlendirecektir. Yasa teklif yetkisi bu noktada sadece Meclise aittir. Tek istisna bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarının cumhurbaşkanı tarafından meclise sunulmasıdır.
Teklifin on altıncı maddesiyle, yapılan değişiklikler doğrultusunda çeşitli maddelerde uyumlaştırma yapılmıştır. Buna göre; Anayasa'dan Bakanlar Kurulu kavramı çıkarılmıştır. Bakanlar Kurulunun kaldırılmasının sonucu olarak Anayasa'dan kanun tasarısı kavramı çıkarılmıştır. Anayasadan sıkıyönetim kavramı çıkarılmıştır. Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler ile Yüksek Askeri Şura kararları yargı denetimine açık hale getirilmiştir.
Mevcut Anayasa'da cumhurbaşkanının geri gönderdiği kanunlar aynı şekilde ve çoğunlukta kabul edilmesi halinde Resmi Gazete'de yayımlanıyordu. Bu düzenlemenin kanunlaşmasıyla geri gönderilen kanunlar ancak TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğuyla (301 milletvekili) kabul edilirse Resmi Gazete'de yayımlanıp yürürlüğe girebilecektir.
Teklifin on yedinci maddesiyle; Anayasa'ya geçici madde 21 eklenmiştir. Geçici madde ile TBMM 27’nci Yasama Dönemi ile Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin birlikte 3 Kasım 2019 tarihinde yapılacağı öngörülmüştür.
Teklifin on sekizinci maddesiyle; yürürlük hükümleri düzenlenmiştir."
- Uygulamada istisnalar
Anayasa değişikliklerinin 2019 yılında yapılacak TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimi sonrası, uygulanacağı belirtilen metinde, bunun istisnasının, cumhurbaşkanının parti üyeliği olacağı bildirildi. Kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte cumhurbaşkanının herhangi bir siyasi parti üyesi olabileceği vurgulanan notta, diğer iki istisnanın ise askeri yargının kalkması ve HSK sistemi olduğu kaydedildi. Aynı şekilde yargının bağımsızlığının tarafsızlığı da içerdiği hükmü ile seçilme yaşının 18'e düşmesinin de yasanın yayım tarihinde uygulanacağı aktarıldı.
AA