ÇALIŞMA HAYATI-16.3.2009- ybostanci@kmu.edu.tr, calismahayati@hotmail.com
Yrd.Doç.Dr.Yalçın BOSTANCI- Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Öğretim Üyesi
İŞVERENLERİN, İŞÇİLERDEN ALDIKLARI “İBRANAME”LERİN HUKUKİ GEÇERLİLİĞİ
Genel anlamda ibra, borcu sona erdiren hallerden birisidir. İbranın usulüne uygun olarak yapılmasıyla birlikte asıl borç ve ona bağlı borçlar sona erer. Çalışma hayatında işverenler işçilerden ibraname adı altında, hiçbir alacağı kalmadığına dair belge alırlar. Ancak bu belgeler her zaman geçerlilik taşımaz. Dolayısıyla işçiler ibraname imzaladığı ama hakkını alamadığı durumlarda yargı yolu ile alacaklarını ispat edebilirler. Bu durumda, işçilerin almadıkları haklarına ilişkin, “haklarımı aldım” şeklinde yazılı bir belgeyi işverene vermemeleri kendi yararına olmakla birlikte; bu belge her zaman işvereni kurtarmayacaktır. Ayrıca işverenler, bazen işçinin tüm haklarını ödemekte, ancak daha sonra kötü niyetli davalarla karşılaşabilmektedirler. Bu tür durumların önüne geçmek için de ödemeler yapıldıktan sonra geçerli bir ibraname almakta fayda vardır.
-İŞVERENLER İŞÇİLERDEN, HİÇBİR HAK VE ALACAĞI KALMADIĞINA DAİR BELGELER ALIRLAR, ANCAK BU BELGELER HER ZAMAN GEÇERLİLİK TAŞIMAZ.
İş sözleşmesinin sona ermesinde, işverenler genellikle işçilerinden ibraname başlığını taşıyan ve işçinin herhangi bir alacak ve hakkının kalmadığı ifadesinin bulunduğu belge almaktadırlar. İş Kanununda ibraname konusunda bir hüküm bulunmamaktadır. Bu nedenle ibranamenin geçerliliği konusunda Yargıtay kararları ön plana çıkmaktadır. Ancak Yargıtayın bu konuda kesin ölçütler koyabildiğini söyleyebilmek mümkün olmasa da, genel olarak şu ölçütler ortaya çıkmıştır:
İş Sözleşmesinin Sona Ermesinden Önce Düzenlenen İbranameler Geçersizdir.
İş sözleşmesinin sona ermesinden önce düzenlenen ibranameler geçersizdir. Başka bir deyişle, işçinin işe girerken veya devamı sırasında imzaladığı ibranamelerin hiçbir hukuki değeri yoktur. Çünkü, işçi iş sözleşmesinin devamı sırasında zayıf taraftır ve her şeyi imzalayabilecek bir ruh halinde olabilir. Bu nedenle, Yargıtay, işçinin işveren yanında çalışırken imzaladığı bu belgeleri geçerli kabul etmemektedir.
İbranamede Mutlaka Miktar Olması Gerekmez.
İbranamenin geçerli olabilmesi için mutlaka ibranamede miktarın yazılı olması gerekmez. Yargıtaya göre de ”İbranamede miktarın gösterilmemiş olması bunun geçersiz olduğunu göstermez. Miktar gösterildiği takdirde makbuz niteliğinde kabul edilebilir. Dairemizin uygulaması da bu doğrultuda olduğu gibi başkaca geçersizliğini gerektiren yön de bulunmamaktadır”
Miktar İçeren İbranameler, Makbuz Niteliğindedir.
Miktar içeren ibranameler, makbuz hükmünde kabul edilmekte ve bu durumda ibranamede belirtilen miktarlar dışında alacağı olduğunu iddia eden işçiye bu iddiasını ispat olanağı tanınmaktadır. İşçinin, ibranamede belirtilen miktardan daha fazla alacağı olduğu tespit edilirse, ibranamedeki miktar toplam miktardan mahsup edilir.
“Hiçbir Alacağım Kalmadı” Şeklinde Genel İfadeler İçeren İbranameler Geçersizdir.
Hangi haklara ilişkin alacakların alındığı tek tek sayılmadan “hiçbir alacağım kalmadı” ifadesi taşıyan ibranamede, Yargıtay, talep konusu alacağın gerçekte alınıp alınmadığının araştırılması gerektiğine hükmetmiştir. Dolayısıyla işçiden alınan ve “hiçbir alacağım kalmadı” şeklinde ifadelerin olduğu ibranameler geçersizdir. İbranamenin bu anlamda geçerli olabilmesi için, hangi hakların alındığının tek tek sayılması gerekir. Aksi takdirde, işçinin alacağının olup olmadığı ayrıntılı bir inceleme ile araştırılacaktır.
Çelişkili İfadeler Taşıyan İbranameler Geçersizdir.
Dava sırasında mahkemeye sunulan ibraname ile yapılan savunma birbiriyle çelişmemelidir. Yargıtaya göre, işverenin, davacı işçinin geçmişte çalışması olmadığı ve alacağı bulunmadığını ileri sürmesine karşılık yargılama sırasında davacının istifa ettiğini savunması, böylece ibraname içeriği ile savunmanın çelişmesi karşısında ibranameyi geçersiz sayan Yargıtay, bu konudaki içtihadını sürdürmektedir.
Yine, işçinin, kendi isteğiyle işten ayrıldığını, kıdem ve ihbar tazminatlarını aldığını, işverenden herhangi bir alacağı kalmadığını belirten ibranameler de geçersizdir. Çünkü, kural olarak haklı neden olmadan işten kendi isteğiyle ayrılan işçiye kıdem tazminatı ödenmez. Ayrıca işçi, işten kendi isteğiyle ayrılmışsa ihbar tazminatı alması söz konusu olmayacaktır. İşte, bu çelişkileri ifade eden bir ibranameye geçerlilik tanınamaz.