Kısa çalışma uygulaması özellikle son dönemde hem hükümet yetkilileri hem de sendikalar tarafından oldukça sık tartışılan bir konu olmuştur. Söz konusu tartışma, kısa çalışma ödeneğinin miktarının artırılması ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanma süresinin uzatılması şeklinde sonuçlanabilir. Genel düşünce hem miktarın artırılması hem de sürenin uzatılması yönündedir. Ancak daha önceden işten çıkarılan işçilerin bu tür düzenlemelerden yararlanamaması nedeniyle bu şekildeki bir değişikliğin sadece işverenleri koruyacağı düşüncesi de mevcuttur. Bununla birlikte şu andaki durum aşağıdaki gibidir.
-KISA ÇALIŞMA UYGULAMASI İÇİN İŞİN GEÇİCİ OLARAK DURMASI VEYA HAFTALIK ÇALIŞMA SÜRESİNİN ÖNEMLİ ÖLÇÜDE AZALTILMASI GEREKİR
Kısa çalışma uygulamasının söz konusu olabilmesi için "Genel ekonomik kriz" veya "zorlayıcı sebeplerin" (doğal afetler, salgın hastalık, seferberlik gibi) işyerinde faaliyeti "tamamen veya kısmen durduracak" veya "haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltacak" nitelikte olması gerekmektedir.
Ayrıca "işyerinde geçici olarak işin kısmen veya tamamen durması" veya "haftalık çalışma süresinin en az üçte bir oranında azaltılarak uygulanması" en az "dört hafta" sürmelidir. Bunun istisnası "genel ekonomik krizin" ve "zorlayıcı sebebin devam süresidir". Ancak bu süre dahi "her halde üç ayı aşmamalıdır".
İşyerinde faaliyetin geçici olarak en az dört hafta durmasına veya kısa çalışma uygulamasına karar veren işveren, bu kararını derhal "süresi ve gerekçesi" (nedenleri) ile birlikte Türkiye İş Kurumu'na ve varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasına bildirmek zorundadır. Ayrıca bu durum işyerinde ilan edilmek suretiyle işçilere de duyurulur. İşverenin yaptığı bildirim öncelikle Türkiye İş Kurumu tarafından sebep ve şekil yönünden değerlendirilir. Genel ekonomik kriz ve zorlayıcı sebeplere dayalı olarak yapılan ilk değerlendirmenin olumlu bulunması halinde, yapılan başvurular "uygunluk tespiti" için ÇSGB İş Teftiş Kurulu Başkanlığına intikal ettirilir.
Kanunda belirtilmemekle birlikte, Bakanlıkça yapılan uygunluk tespitinin olumsuz (talebin reddi durumunda) olması halinde, yargı yoluna başvurulabilecektir.
-“KISA ÇALIŞMA”YA İŞVERENİN BAŞVURUSU ÜZERİNE ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI KARAR VERİR
"Genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltan veya işyerinde faaliyeti tamamen veya kısmen geçici olarak durduran işveren, durumu derhal gerekçeleri ile birlikte Türkiye İş Kurumu'na, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya bir yazı ile bildirir. Talebin uygunluğunun tespiti Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yapılır. Başka bir ifade ile kısa çalışma uygulamasında son kararı Bakanlık verir.
-ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI KISA ÇALIŞMA TALEBİNİ UYGUN GÖRÜRSE İŞÇİLER “KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ”NE HAK KAZANIR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının işverenin aldığı kararın "uygunluğunu tespit" üzerine, faaliyeti durdurulduğu için kendilerine en az dört hafta ücretsiz izin verilen işçiler işsizlik sigortasından "kısa çalışma ödeneği" almaya hak kazanacaklardır. Bunun için, işverenler sigortalılar hakkında üç nüsha Kısa Çalışma Ödeneği Bildirgesini tam ve eksiksiz olarak doldurup, bir nüshasını Türkiye İş Kurumuna, bir nüshasını sigortalı işsize verir ve bir nüshasını da işyerinde saklamak üzere muhafaza eder.
Kısa çalışma ödeneğinin süresi, "genel ekonomik kriz" ve "zorlayıcı sebebin" devamı süresi ile sınırlıdır. Ancak ödenek süresi "herhalde üç ayı aşamayacaktır". Böylece, genel ekonomik krizlerde veya zorlayıcı sebeplerle işyerinde işçileri "tenkisata" tabi tutma yerine, işçilerin tamamının veya bir kısmının "üç aya kadar" ücretsiz izne çıkartılması ekonomik ve sosyal politika olarak tercih edilmekte; işçilerin ücretsiz izne çıkartılması "geçici işsizlik" olarak nitelenerek işsizlik sigortasından "kısa çalışma ödeneği" almaları öngörülmektedir.
Bununla birlikte, işçinin kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için, çalışma süreleri ve işsizlik sigortası primi ödeme gün sayısı bakımından işsizlik ödeneğine hak kazanma şartlarını yerine getirmesi gerekir. Başka bir ifade ile işsizlik sigortası kapsamında işsizlik ödeneğinden yararlanamayacak durumda olanların kısa çalışma ödeneği almaları mümkün değildir.
-KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN AYLIK MİKTARI, EN AZ 255 YTL; EN FAZLA 510 YTL OLACAKTIR
Günlük kısa çalışma ödeneğinin miktarı, işsizlik ödeneği miktarı kadardır. Günlük işsizlik ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde 40’ıdır. Bu şekilde hesaplanan işsizlik ödeneği miktarı, 4857 sayılı İş Kanununun 39 uncu maddesine göre 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde 80’ini geçemez.
Buna göre sigortalılara ödenecek kısa çalışma ödeneğinin aylık miktarı yaklaşık olarak asgari (en az) 267 TL; azami (en fazla) 533 TL dir.
-KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ ALINAN SÜRE İÇİNDE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KAPSAMINDA SAĞLIK YARDIMI VERİLMEYE DEVAM EDİLİR
Kısa çalışma ödeneğinin alındığı süre içinde kişiler herhangi bir olumsuzluk yaşamadan genel sağlık sigortası kapsamında sağlık yardımı alabilirler ve sağlık hizmet bedelleri Kurum tarafından karşılanır.
-KRİZ DÖNEMLERİNDE KISA ÇALIŞMA UYGULAMASININ İŞÇİ VE İŞVERENLER İÇİN DAHA KORUYUCU OLABİLMESİ İÇİN ÖDENEK ALMA SÜRESİNİN UZATILMASI VE ÖDENEĞE HAK KAZANMA ŞARTLARININ HAFİFLETİLMESİ GEREKİR.
Kısa çalışma ödeneği tüm şartlar sağlansa bile en fazla üç ay süreyle verilebilmektedir. Üç aylık süre işçisini kaybetmek istemeyen işveren ve işini kaybetmek istemeyen işçi için kısa bir süredir. Bu sürenin uzatılması hem işçiler hem işverenler için çok olumlu sonuçlar doğuracaktır. Ayrıca işsizlik ödeneğinden yararlanamayacak durumda olanların kısa çalışma ödeneğinden yararlanamaması ağır bir sonuçtur. Çünkü işsizlik sigortası kapsamında ödenekten yararlanmak için son üç yıl içinde en az 600 gün sigorta prim gün sayısının bulunması gerekir. Bu prim gün sayısı oldukça yüksektir. Kısa çalışma uygulamasının daha olumlu sonuçlar doğurabilmesi için ödenek almada prim gün sayısının azaltılmasında büyük fayda olacağını düşünüyoruz.