Multiple Skleroz (MS) mobilite ve fonksiyonel aktivitelerde değişik derecelerde özürlülüğe yol açan, kişinin sosyal ve meslek hayatında kışıtlamalara neden olarak ileri düzeyde engellilik yaratan ve yaşam kalitesini bozan bir hastalıktır. Dünyada yaklaşık olarak 2.5 milyon insanı etkileyen bu hastalık, en sık 20-40 yaş aralığında görülmekte olup kadınları, erkeklere oranla 2.5 kat daha fazla etkilemektedir. MS, 20-40 yaşlar arasında özürlülüğe neden olan en yaygın hastalıklardan birisi olarak kabul edilmektedir. Son yıllarda MS’in yarattığı özürlülükle mücadele hastalıkla ilgili en önemli ve temel odak noktası olmuştur.
MS’li hastaların yaşam süresi gittikçe artmaktadır, bunun önemli nedenlerden birinin semptomatik tedaviler ve modern rehabilitasyon uygulamalarının etkisi çok önemli yer kaplamaktadır. Rehabilitasyon; kişinin fiziksel, psikolojik, sosyal ve mesleki olarak en üst düzeyde bağımsızlığa ulaşmasına yardım eden bir eğitim ve tedavi sürecidir. MS’te fiziksel ve kognitif bozuklukların yanı sıra emosyonel ve sosyal etkilenmenin de olması, ayrıca hastalık seyrinin öngörülememesi gibi nedenlerle klasik bir rehabilitasyon modeli uygulamak zor olacaktır. Hastalığın kendine özgü özellikleri nedeniyle MS rehabilitasyonu diğer nörolojik hastalıklardan biraz farklı özellikler taşımaktadır. MS rehabilitasyonu hastalığın değişken semptomlarına göre şekillenen dinamik bir süreçtir, hastalığın her aşamasında (bozukluk, özürlülük ve engellilik) merkezine hastayı alan ve onun aktif olarak katılımını gerektiren multidisipliner ve kapsamlı bir yaklaşım gerektirir. Hastanın hastalık hakkında iyi bilgilendirilmesi, kısa ve uzun vadeli rehabilitasyon uygulamalarının seçiminde karar sürecine aktif olarak katılması gerekmektedir. Bu şekilde kişinin hastalığını kabullenmesi ve hastalığın fiziksel, psikolojik ve sosyal sonuçlarıyla başa çıkması daha kolay olacaktır.
MS’li hasta için rehabilitasyon sınırlı bir zaman dilimi için verilmemeli (sadece bir kez verilmesi veya belirli aralıklarla rehabilitasyon ünitelerine çağrılması gibi) hastanın mümkün olduğu kadar aktif yaşamasını sağlayan bir yaşam stili haline getirilmelidir. Hastada herhangi bir yeti kaybı olmasa da genel kondisyon ve fiziksel uygunluğu sağlamaya yönelik aerobik egzersizler ve bazı sportif aktiviteler (örn; yüzme, yürüyüş) ile aktif yaşaması sağlanabilir. Bu davranış biçimi yaşam kalitesini ve yaşamın kendisini tehdit edici komplikasyonların gelişmesini engellemede yararlıdır. Fizyoterapi yaşam kalitesinin geliştirilmesinde ve kişinin bağımsızlık düzeyinin artırılmasında oldukça önemli bir yere sahiptir. Isı hassasiyeti ve yorgunluk gibi egzersiz eğitimini kısıtlayan semptomlara rağmen, özellikle egzersiz odaklı fizyoterapinin faydalı etkileri hastalarda iyi etkileri ortaya çıkmıştır. Ayrıca egzersiz eğitimini kısıtlayan bu etkilerin de kontrol altına alınması yine fizyoterapi ve rehabilitasyon uygulamaları ve önerileri ile mümkün olmaktadır.
MS’li hastalarda erken dönem rehabilitasyon döneminde hedeflerimiz kas kuvvetinin korunması yapılabiliyorsa arttırılması, dengenin sağlanması ve yürüyüş mesafesinin arttırılması gibi günlük yaşamsal faaliyetleri rahat bir şekilde gerçekleştirmesine olanak sağlayan faaliyetler olacaktır. İlerleyen dönemlerde yürüyüşte gerçekleşen bozulmalar ile önce koltuk değnekleri ile yürüme gerçekleşmekte ardından hastalarda yürümenin bozulmasına bağlı olarak tekerlekli sandalyeye geçişler artmaktadır. Fizyoterapide amaç tekerlekli sandalyeye geçişin en geç olacak şekilde modifiye etmektir. Hastalarda solunum kaslarının kuvvetlendirilmesi de bu dönemlerde ihmal etmemekteyiz. MS hastalarında kas kuvvet kaybı çok fazla miktarda görülmektedir. Fizyoterapide hedeflerimiz arasında kaslarımızı germek ve kuvvetlendirmek mutlaka bulunmaktadır. Güçsüz kaslarda fonksiyonların arttırılması için aktif-yardımlı, aktif veya dirençli egzersizleri hastamızın rehabilitasyon programına dahil etmekteyiz. MS hastalarında alt üriner sistem fonksiyon bozuklukları oldukça sık (%80’in üzerinde) olarak görülmektedir. Üriner sistemdeki bozuklukları gidermek için pelvik taban kaslarının rehabilitasyonu ve kuvvetlendirilmesi gerekmektedir. Görüldüğü üzere Multiple Skleroz (MS) da fizyoterapi programı geniş çaplı ve hastanın günlük yaşamsal aktivitelerini en iyi şekilde yapabileceği şekilde planlanmaktadır. Multiple Skleroz (MS) rahatsızlığı bulunan kişilerin mutlaka fizyoterapistlere danışması ve tedavileri aksatmadan olması gerekmektedir.
Saygılarımla.
Fzt.Nurullah Ertuğrul
instagram.com/fztnurullah
fztnurullahertugrul@gmail.com