Spinal kord hasarı, spinal kord yaralanması veya son yıllarda dilimizde daha sık kullandığımız terminoloji ile omurilik yaralanması (OY), hasta ve hasta yakınları için beklenmedik, ani olarak ortaya çıkan ve genellikle ömür boyu süren bir nörolojik tablodur. Tüm dünyada, kesin veriler olmamakla birlikte, yaklaşık 500.000 kişide spinal kord yaralanması görülmektedir.
Spinal kord, travmatik veya travmatik olmayan birçok nedenle yaralanabilmektedir. Spinal Kord Yaralanmasını (SKY) takiben motor, duyu ve otonomik fonksiyonlar bozulur ve bu durum birçok sekonder problemin de oluşmasına yol açar. Spinal Kord Yaralanması şiddetine bağlı olarak, bir kişinin hayatında dramatik değişikliklere yol açan bir durumdur. Hayatlarını bağımsız ve aktif olarak sürdüren insanlar bir anda duyu ve aktif vücut fonksiyonlarını kaybederek felç olur ve sonrasında en temel ihtiyaçları için bile başkalarına bağımlı hale gelir. SKY olan bireylerin yaralanma sonrasında tatminkar ve üretken bir yaşam sürmeleri için, gerekli becerilerin gelişimini arttırarak onlara yardımcı olmak üzere, problem çözmeye yönelik özel rehabilitasyon programlarının planlanması ve uygulanması gerekir. Hastaların en yüksek bağımsızlık düzeylerinde mesleki, yaşamsal ve sosyal rollerini yapabilmelerini sağlayacak tüm uygulamalar fizyoterapi ve rehabilitasyon programlarının temel amacını oluşturmaktadır.
Spinal Kord Yaralanması olan hastalar beceri eksikliği nedeniyle sıklıkla motor görevleri gerçekleştiremezler. Hastalar yeni karşılaştıkları bu felç tablosu nedeniyle yaralanmadan önce rahatlıkla yapabildikleri aktiviteleri en uygun şekilde nasıl yapacaklarını bilemezler. Örneğin yüksek seviyeli paraplejik bir hasta için yatakta dönme aktivitesi başlangıçta oldukça zordur. Fizyoterapistler olarak aynı golf, tenis vb. yeni bir spor aktivitesini hiç bilmeyen birine öğretmeye çalışan spor koçlan gibi hareket ederek, hastaların bu aktiviteleri en uygun şekilde nasıl yapacaklarını onlara öğretmekteyiz.
SKY'sı geçiren bir hastanın minimal nörolojik bir hasarla ve en yüksek bağımsızlık düzeyinde yaşamının geri kalanını geçirmesi en önemli rehabilitasyon hedefidir. Hastalarda amaçlarımız eklem kontraktür ve deformitelerinden korunma, kas ve solunum fonksiyonlarının geliştirilmesi, hastaların ayakta duruş pozisyonuna alıştırılarak toleranslarının artırılması, ikincil gelişen deformitelerin önlenmesi amaç ve hedeflerimizdendir. SKY’li hastanın kendine bakım, günlük yaşam aktivitesi (GYA) ve mobilite yönünden olabildiğince bağımsız olması hedeflenir. Bunun için eklem hareket açıklığı (EHA) ve güçlendirme egzersiz programı ve ortez verilir. Tamamen bağımsız olmayan hastalara bakıcılardan nasıl güvenli yardım alacağı konusunda eğitim verilmelidir; bu hem bakıcı hem de SKY’lı hastanın sağlığı için çok önemlidir. Hastalara başlangıçta yatak içindeki egzersizleri en iyi şekilde yapmasını öğretmeliyiz. Yatak içinde dönme, uzun oturma, dirsekler üzerinde durma gibi pozisyonlar öğretilip bu pozisyonlarda çeşitli egzersizler programa dahil edilebilir. Hastalarda üst gövde kasları genellikle kuvvetli olduğu için push-up egzersizleri ile transfer ve yatak içinde yapılabilecek hareketler de programa alınmaktadır.
Teknolojinin gelişmesi ve robotik rehabilitasyon alanının yaygınlaşması da SKY’lı hastaların rehabilitasyonunda önemli etkileri olmuştur. Bu hastalarda haftanın belirli günleri robotik rehabilitasyon cihazları ile yürümeleri sağlanarak gelişimlerine yardımcı olunabilmektedir. Hastalarda kullanılan tekerlekli sandalye de çok önem arz etmektedir. Mutlaka hastaya uygun tekerlekli sandalye seçilmeli, etkin ve güvenli tekerlekli sandalye kullanımı için eğitim verilmelidir. Çoğunlukla hastalarda duyu kusuru olduğundan bası yarası yönünden tekerlekli sandalye minderlerine özen gösterilmelidir ve kullanılmalıdır.
Görüldüğü üzere SKY tanılı hastalarda rehabilitasyon programı çek geniş bir program dahilinde olup hastanın en iyi duruma getirilmesi için fizyoterapistler olarak tüm durumları programa dahil etmekteyiz. Spinal kord yaralanmalı hastaların mutlaka fizyoterapistlere danışması ve tedavilerini eksiksiz yaptırmalarını tavsiye etmekteyim.
Saygılarımla.
Fzt. Nurullah Ertuğrul
instagram.com/fztnurullah
fztnurullahertugrul@gmail.com