KAYSERİ (AA) - ERGÜN HAKTANIYAN - Erciyes Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Derviş Karaboğa, Artifical Bee Colony (Yapay Arı Kolonisi) isimli algoritma çalışmasıyla yapay zeka konusunda dünyada öncü olan devletlerin bilim insanlarına örnek oldu.
Doktora eğitimi için 1990'da İngiltere'ye giden, daha sonra Türkiye'ye dönerek yapay zeka konusunda araştırmalarına devam eden Karaboğa, yeni bir yapay zeka yaklaşımı üzerine yoğunlaştı.
Daha önce insanların öğrenme, muhakeme yapma, yorumlama yetenekleri ve karıncalarla bağışıklık sistemi üzerine çalışan Karaboğa, edinmiş olduğu tecrübelerden yola çıkarak bal arılarıyla ilgilenmeye başladı.
Bal arılarının davranışından ilham aldığı yapay zeka yöntemi konusunda çalışmalarına 2000'li yılların başında başlayan Karaboğa, bulduğu yönteme Artifical Bee Colony (ABC) adını verdi.
Yapay Arı Kolonisi isimli çalışmasıyla literatürde yer edinen Karaboğa'nın yöntemi, Amerika, Japonya, Almanya, Fransa, İngiltere, Brezilya, Hindistan ve Çin gibi ülkelerdeki çok sayıda bilim insanının araştırmalarına konu oldu. Karaboğa'nın çalışması, şu anda dünyada çok farklı alanlarda çok sayıda problemlerin çözümü için kullanılıyor.
Karaboğa, Mehmet Akif Ersoy Sempozyumu ve Bilim Sanat Ödülleri kapsamında bilim kategorisinde "Fen Bilimleri" alanında ödül almasının yanı sıra Turkishtime Dergisi 2017 Mayıs sayısında "Bilime yön veren 100 Türk" sıralamasında yer aldı.
Bilim insanları ansiklopedisi olarak bilinen Scholarpedia'da makalesi yayınlanan ilk ve tek Türk isim olan Karaboğa, 2 yıldır üst üste "Dünyanın en etkili bilim insanları" listesine de adını yazdırmayı başardı.
Başarı hikayesini AA muhabirine anlatan Karaboğa, Kahramanmaraş'ın okulu olmayan bir köyünde doğduğunu, eğitim için her gün başka bir köye gidip geldiğini, okur yazar olmayan anne ve babasının desteğiyle eğitimini sürdürdüğünü kaydetti.
Meslek lisesi mezunu olduğunu ancak hiçbir zaman karşılaştığı zorluklar karşısında yılmadığını belirten Karaboğa, "Yapay zeka, çok geniş bilim sahası. Eskiden sadece insan temelli çalışmalar bu sahada diye kabul edilirdi. Fakat son yıllarda olayın boyutu çok genişledi. Kendi problemleri için zekice çözüm üreten, her doğal sistemle veya doğal yaratıklarla ilgili çalışmalar yapay zeka alanına girdi. İnsan oğlu kendi problemlerini çözerken de doğadaki diğer yaratıkların sorun çözme yeteneklerini ve yöntemlerini örnek almaya başladı. Ben de hepimizin belgesellerde hayretler içerisinde izlediğimiz ve etrafımızda sürekli karşılaştığımız bir canlının davranışlarından ilham aldım." diye konuştu.
Karaboğa, geliştirdiği yaklaşımın bal arılarının zekice çiçek arama davranışına dayandığını vurgulayarak, şu bilgileri verdi:
"Bal arılarının amacı, kovanı kaliteli balla en hızlı bir şekilde doldurmak. Bunun için de kovan etrafındaki en karlı çiçekleri en hızlı bir şekilde tespit etmeleri ve onlardan bal yapıp kovana getirmeleri gerekmekte. Bunu gerçekleştirmek için arılar zekice bir yöntem uygular. Bu yöntemden esinlenerek ABC'yi geliştirdim. Dünyanın farklı ülkelerinde çok sayıda bilim insanı, ABC üzerine çalışma yürütüyor. Bunların başında Amerika, Japonya, Almanya, Fransa, İngiltere, Hindistan, Çin, Brezilya, İran gibi ülkelerde yaşayan bilim adamları yer alıyor. ABC, mühendislik problemlerinden antibiyotik tasarımına, ekonomiden kimyaya kadar çok farklı alanlardaki çok değişik problemlerin çözümü için kullanılıyor. Dijital dönüşüm dediğimiz zaman birbirleriyle haberleşen, internet ağı oluşturan objeler ve nesnelerden bahsediyoruz. Tabi burada bu dediklerimizin başında robotlar geliyor. İnsanların yerine artık işleri yapan robotlar."
Karaboğa, artık dünyanın, insan gibi öğrenen, muhakeme yapan, kendi karşılaştığı problemi insan gibi çözen objeler ve makineler üzerinde çalıştığına dikkati çekerek, "Robotun kendi problemini insan gibi çözebilmesi de belirli algoritmalar, belirli yaklaşımlar kullanılarak yapılıyor. Bunun için Yapay Arı Kolonisi yaklaşımı rahatlıkla kullanılabilecek bir yaklaşım. Arılar nasıl zekice yiyecek arama problemini çözebiliyorsa, robotlar da bu yaklaşımdan esinlenerek bu sorunu çözebilir." dedi.
AA