Serpil Yalçınkaya
Turgutoğulları Konya’daki eserleri ve Kadınhanı
Şehir tarihlerinin ülkemizde ve dünyada artık daha fazla ilgi gördüğünü, ilçelerin ve mahallelerin, bir milletin tarihini, kültürünü, folklorunu oluşturduğunu ve tarihten tarihe aktarılarak yaşandığı mekânlar olduğunu, konuşmalarında sık sık ifade eden Konya Bölge Yazma Eserler Müdürü Bekir Şahin; Kadınhanı tarihine ışık tutacak kıymetli bir eseri tarihçi İsmet Temel ve Eşref Temel ile birlikte yayımladı.
Kadınhanı 1076’da Selçukluların hakimiyetine girmiş ve burada Selçuklu Derbent Teşkilâtı kurulmuş önemli bir ilçedir. Osmanlı döneminde ise Hac yolu üzerinde bulunması yine ilçenin değerini bir kat daha artırmıştır.
Kadınhanı, Konya ve Ladik ile beraber ilkçağlara kadar uzanan oldukça eski bir tarihe sahiptir. Klasik Doğu Roma Dönemi’nde Yunan-Roma yolu üzerinde İkonium(Konya), Laodica Cambustra(Ladik), Pira(Kadınhanı), Philomelion(Ilgın) gibi önemli şehirler bulunmaktaydı. Bu önemli yol, doğu ticareti(İpek Yolu) ve Kral yolu olarak çok önemliydi. Posta teşkilatı da bu yolu kullanmakta ve üzerinde önemli hanlar bulunmaktaydı. Bu hanlar kralın emrinde idi.
Daha sonraki dönemlerde bu yol Bizans Askeri yolu olmuştur. Dorylaiin(Eskişehir), Amorian (Seyitgazi), Pira, Laodica, İkonium bu yol üzerinde bulunmuktaydı. 19. yy'da Konya’dan Eskişehir’e oradan da İstanbul’a ulaşan bu araba yoludur. Kudüs’e giden hacılar da bu yolu takip etmekteydi.
Büyük Selçuklu Hükümdarı Kutalmışoğlu Süleyman Bey’in 1077'de Konya ile beraber Kadınhanı topraklarını da Romalılardan alışıyla Oğuz Türkleri bu bölgeye yerleşmişlerdir.
Karaman oğlu Mehmet Bey Konya ovasını zaptettikten sonra ikiye bölerek yarısını beylerinden Turgut Bey’e diğer yarısını da Bayburt Bey’e taksim etmiştir.(1277)
Turgutoğulları Orta Asya’dan gelerek Anadolu’ya yerleşmiş bir Türkmen aşireti idi.
Turgutoğulları daha sonraları Halep yoluyla Mısır’a gitmişler. 250 sene sonra Osmanlılar döneminde çıkan afla Ege Bölgesi'ne geri dönmüşler. Manisa Turgutlu ilçesini kurmuşlardır. Turgutoğulları Karamanoğulları'nın sadık bir emiri olarak Anadolu’da dini, askeri,Kültürel ve içtimai açıdan büyük hizmetler vermişlerdir. Turgutoğlu Hasan Bey oğlu Ömer Bey Saideli vilayetine bağlı Hatun Köyü (Bugünkü Kadınhanı ilçe merkezi)'nde bir tekke yaptırmıştır. Bu tekkeye de Konya’da Mevlana’nın muassır ve müridlerinden olan Cemel Ali (Çocukluğunda Mevlana’yı sırtında taşıdığı için böyle anılır.) tarafından yaptırılan mescidin imamı ve muallimi olan Şeyh Turud’u şeyh olarak tayin etmiştir. Daha sonra Şeyh Turud’un oğulları Şeyh Durmuş ve Şeyh Turhan bu zaviyede şeyh ve vakıf mütevillisi olarak bulunmuşlardır.
Osmanlılar zamanında da Turgutoğlu Ömer Bey’in zaviyesi faaliyetlerini sürdürmüştür.Fatih Sultan Mehmet Han’ın beratı ile bu zaviye dini ve tasavvufi eğitim ve öğretim yapmak üzere tevcih edilmiştir.Tekkenin ilk şeyhlerinden Şeyh Turud’un torunlarından Şeyh Taceddin bu zaviye ve vakıf mülklerinin tasarrufu için görevlendirilmiştir.
Turgutoğulları Konya bölgesinde sosyal eserler de meydana getirmişlerdir. Bilhassa Turgut Bey’in torunu ve Emîr Şah Bey’in oğlu Pîr Hüseyin Bey çok eser yaptırmıştır. Konya’nın Sarayönü kazasında bir cami (810/1407-1408), Ilgın’da bir cami (826/1423), Konya’da Kalenderler için zâviye (832/1429), yine aynı şehirde kendisi için bir türbe (835/1431) inşa ettirmiştir. Bunlardan başka Konya’da Dârülhuffâz, mescid ve mektep yaptırdığı, Ilgın’a bağlı Mahmudhisar köyündeki Didiği Sultan Zâviyesi’ne gelir tahsis ettiği bilinmektedir. Yine Turgutoğulları’ndan Ömer Bey’in Kadınhanı’nda bir zâviyesi vardı.
“Bir yeri sevmenin yolu, orayı bilmekten tanımaktan geçmektedir. Bütün şehirler ilçelerini, mahallelerini, bilgi ve belgelere dayanarak incelemelidir ki; gerçek tarih ortaya çıkabilsin” diyen Bekir Şahin, "Turgutoğulları, Konya'daki Eserleri ve Kadınhanı" isimli kitaplarında da aynen belirttikleri gibi pek çok bilgi ve belge sunmuşlar okuyucularına.
Kitap;
“Konya’nın ilçelerinden Kadınhanı, tarihi derinliği ve kültürel birikimi olan önemli yerleşim yerlerinden biridir. Tarih öncesinden itibaren bölgenin İç Batı Anadolu’ya açılan bir kapısı konumundadır. Kuzey güney yönünde bir alana yayılmış olan ilçe sınırları içinde birçok antik yerleşim yeri vardır. İlçenin bulunduğu bölge 1076’dan itibaren Selçuklu hâkimiyetine girmiştir. Önemli yol güzergâhında olmasından dolayı Selçuklu derbent teşkilâtı içinde yer almıştır. Osmanlı döneminde de hac yolu üzerinde olması Kadınhanı’nın önemini bir kat daha artırmıştır. Zeki Oral, Osmanlı Türkçesi olarak kendi el yazısıyla, 1948 tarihinde “Turgudoğulları ve Konya’daki Eserleri” adında 90 varaklık bir defter yazmıştır. Bu defter, bazı düzeltmelerle birlikte 1956’da Vakıflar Dergisi’nin 3. sayısında “Turgud Oğulları, Eserleri-Vakfiyeleri” başlığı altında yayınlanmıştır. Zeki Oral’ın 1948’de yazdığı bu defter, Ankara İlâhiyat Fakültesi Kütüphanesi’nde 73 demirbaş nosuyla kayıtlıdır. Bu çalışmada, zikredilen defter, günümüz Türkçesine çevrilerek özeti yapılmıştır. Turgutoğulları’nın mevcut demografik yapısı (Konarı, Hursunlu, Kıllar, Yavaşlı, Turgut, Tahütlü, Yığar) hakkında da bilgi verilmiştir. Ayrıca kaynak kişilerle de görüşülerek bugünkü Kadınhanı Turgutlu (Tekkenişin, Dirginli (Dirinli), Hacıvelili) Mahallesi hakkında geniş bilgi verilmiş olup bu mahallenin demografik, sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda Turgutoğullarının Kadınhanı’nda tesis ettikleri önemli vakıflardan biri olan Tekkenişin mahallesindeki Turgutoğlu Ömer Bey Zaviyesi Vakfı, Kadınhanı’nın gelişmesine maddi ve manevi olarak büyük katkılar sağladığı görülmüştür. Ayrıca, Turgutoğulları’nın günümüze kadar gelen eserleri yeniden fotoğraflanarak yapıların bugünkü durumları belgelenmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardımlarını esirgemeyen, Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖDÜK’e; eserin basımındaki katkılarından dolayı, Kadınhanı Belediye Başkanı Mehmet Nuri ÖDÜK ve tüm çalışanlarına teşekkür ederiz.” Şeklinde bir önsözle başlıyor.
Tarihte önemli bir yer tutmasına rağmen pek fazla bilinmeyen Kadınhanı ve Turgutoğulları’nın tarihinin ve eserlerinin anlatıldığı bu çalışmalarından ötürü Konya Yazma Eserler Bölge Müdürü Bekir Şahin ve tarihçilerimiz İsmet Temel ve Eşref Temel’i tebrik ediyorum.
Kitap Hakkında Bilgiler
Yayın Tarihi: 2015
Yayınevi: Çizgi Kitabevi
Baskı Sayısı: 1.Baskı
Sayfa Sayısı: 125
Temin Adresi: Çizgi Kitabevi, Meram-Konya
Bekir Şahin Hakkında Bilgiler
Konya’nın Kadınhanı ilçesine bağlı Hacı Oflazlar köyünde 1960 yılında doğdu. İlk ve Orta öğreniminin ardından Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden 1985 yılında mezun oldu. Ağrı, Afyon, Burdur’da öğretmenlik ve idarecilik görevlerinde bulundu. 1997–2002 yılları arasında Kültür Bakanlığı Burdur İl Halk Kütüphanesi Müdürlüğü yaptı. 2002 yılında Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi Müdürlüğüne getirilen Şahin bu görevini 2011 yılına kadar sürdürdü. 2011 yılında Konya Yazma Eserler Bölge Müdürü olarak atandı. Tefekkür, Mihenk, Mahalle Mektebi dergilerinde yazıları yayınlandı. Türkiye Anıtlar Derneği Yönetim Kurulu Üyeliği, MEBKAM Yönetim Kurulu Üyeliği, Türkiye Yazarlar Birliği Konya Şube üyeliği, Konya Ansiklopedisi Yayın Kurulu Üyeliği gibi birçok kurum ve kuruluşta görev yapıyor.
Ayrıca; Selçuk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesinde “El Yazmaları’nın Korunması” dersi vermektedir. Özellikle Kütüphanecilik ve el yazması eserler konusunda araştırmaları vardır. Türkiye Yazarlar Birliği Konya Şubesi Eski Başkanı, İLESAM Konya İl Temsilcisi ve Türkiye Anıtlar Derneği Konya Şubesi Yönetim Kurulu Üyesidir.
Özellikle Yazma Eserler ve kütüphanecilik konusunda Ulusal ve Uluslar arası sempozyumlarda çok sayıda bildiri sunan Şahin Evli ve iki çocuk babasıdır.
Daha önce yayımlanmış kitapları
1. “Evrad-ı Mevlana” Rumi Yayınları,
2. Dünyayı Güldüren ve Düşündüren Adam Nasreddin Hoca “Nasreddin Hoca’nın Felsefesi”Eskişehir Odun Pazarı Belediyesi Kültür Yayınları, Eskişehir 2004
3. Osmanlı Döneminde Konya “Kamûsü’l-A’lâm’a Göre XIX Yüzyılda Konya” T.C. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Konya 2003
4. Sevakıb-ı Menakıb, Rumi Yayınları, 2006 Konya.
5. Divan-ı Kebirden Seçmeler Rumi Yayınlar, 2007 Konya
6. Nisabü’l-Mevlevi (Mevlevîlık Yolunun Esasları, Damla Yayınevi, 2007 İstanbul
7. Mevlana İstifli Hat Levhaları Albümü, Konya valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,2007 Konya.
8. Konya Ansiklopedisi, Yayın Kurulu Üyesi Cilt:1 28 Madde Yazımı 2. Cilt 35 Madde Yazımı 2009-2010
9. Elyazmalarının Dünü Bugünü Konya’da Kültür Medeniyet Kitabı Türkiye Yazarlar Birliği Yayını 2007 KONYA
10. Sadreddin Konevi Kütüphanesi Meram Kitabı MEBKAM Yayınları 2007
11. Rodos Hafız Ahmet Ağa Kütüphanesi Yazma Eserler Kütüphanesi Kataloğu,İSAR YAYINLARI, İSTANBUL 2013
12. Ahilik Ansiklopedisi, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, (Editörler: Bekir Şahin,Yusuf Küçükdağ, Yaşar Erdemir ile birlikte) Ankara 2014
13. Yeşilin ve Medeniyetin Köprüsü Meram ,Editörler: Bekir Şahin,Ali Boran, Hasan Yaşar ile birlikte
14. Vesâik-i Bektaşiyan'a Göre Osmanlı Devleti'nde Bektaşi Tekkeleri Çizgi kitabevi, Konya 2015
15. Vesâik-i Bektaşiyan [Transkripsiyonlu Metin] Çizgi kitabevi, Konya 2015 .