KUALA LUMPUR (AA) - MEHMET ÖZAY - Singapur’da düzenlenen Shang-ri La konferanslarının bu yılki oturumlarında, Asya-Pasifik bölgesinde artan DEAŞ tehdidi ile Trump döneminde ABD'nin uluslararası arenada gerilemesine paralel olarak yeni bir 'küresel model'e duyulan ihtiyaç, öne çıkan maddeler oldu.

Merkezi Londra’da bulunan Uluslararası Stratejik Çalışmalar Enstitüsü’nce organize edilen ve ABD ile bölge ülkelerinden yetkililerin yanı sıra perde arkasında ilgili ülkelerin bölge politikalarını şekillendiren uzmanlar, düşünce kuruluşları, sivil toplum kuruluşları ve gazetecilerin buluştuğu önemli etkinlik cuma günü başlayarak üç gün devam etti.

ABD Savunma Bakanı James Mattis ve Avustralya Başbakanı Malcolm Turnbull konuşmalarında Kuzey Kore’nin doğrudan ve Çin’in potansiyel olarak oluşturduğu tehdidi öne çıkartırken, Singapur ve Endonezya bakanları ise bölgede DEAŞ tehdidinin giderek artmakta oluşuna vurgu yaptılar.

- DEAŞ yeni bir güvenlik tehdidi

Bu yılki toplantılarda, Kuzey Kore’nin hiç de vazgeçme niyetinde olmadığı füze denemelerinin yol açtığı tehdit, Çin’in Güney Çin Denizi’ndeki egemenlik iddiası ve bu iddianın askeri ve sivil yapılanmalar şeklinde pratiğe dökülen biçiminin yanı sıra, bölgeyi yakından takip edenler için pek de süpriz olmayan yeni bir gündem maddesi vardı. O da kısa bir süre önce Filipinler’de DEAŞ özentili ‘Maute’ adlı terör yapısının Mindanao Adası’nda Marawi şehrindeki isyan girişimiydi.

Kuzey Kore’nin nükleer tehdidi ile Çin’in Güney Çin Denizi’ndeki egemenlik iddiaları ve teritoryal yayılmacılık süreçleri bir süredir gündemden hiç düşmeyen konular. Bu nedenle, bu konuların gündeme getirilmesi beklenen bir durumdu. Ancak DEAŞ’a eklemlendiğini deklare eden bir grubun (ki buna benzer yapıların da bölgede varlığı biliniyor) Ortadoğu’daki terör yapılanmasını andıran teşebbüsü, sorunun, Malezya, Endonezya, Singapur ve Filipinler gibi tekil ülkeler düzeyinden Asya-Pasifik’te yeni ve önemli bir bölgesel sorun haline dönüşmekte olduğunu açıkça ortaya koyuyor.

Bu noktada, özellikle Endonezya ve Singapur savunma bakanlarının DEAŞ konusunda üzerinde ciddiyetle durulması gereken açıklamaları oldu. Endonezya Savunma Sakanı Ryamizard Ryacudu'nun kendi ülkesindeki DEAŞ sempatizanlarının sayısı ve sınırları kapatma konusundaki açıklamaları, dikkat çeken unsurların yanı sıra, sorunun artık bölgesel bir nitelik kazandığıın da itirafı niteliğindeydi.

Borneo Adası’ndaki Sabah Eyaleti ile Filipinler’in güneyindeki Ebu Seyyaf ve ilintili grupların adam kaçırma eylemlerinin yol açtığı güvenlik sorunuyla mücadelede Malezya, Endonezya ve Filipinler arasında üçlü işbirliği anlaşması mayıs ayında yürürlüğe girmişti. Bugün şehir işgali ve kitlesel kıyım boyutlarına varan ve her an herhangi bir şehirde ortaya çıkma ihtimali taşıyan DEAŞ benzeri unsurların varlığı, önümüzdeki süreçte bölge ülkeleri arasında yeni savunma işbirliklerinin hayata geçirilmesine neden olacaktır.

- ABD'nin güvenlik teminatı

Başkan Donald Trump yönetiminin bir önceki dönemin tüm politikalarını sil baştan yeniden oluşturma çabasına giriştiği bu dönemde, ABD’nin Asya-Pasifik politikaları Obama dönemininkiyle istisnai bir şekilde benzerlik ve hatta süreklilik arz ediyor. Trump yönetiminin bu yılın başından itibaren mevcut güvenlik tehditleri karşısında Asya-Pasifik bölgesindeki müttefiklerini yalnız bırakmayacağı taahüdünü bizzat sahada muhataplarına göstermek için dışişleri, savunma bakanları ile başkan yardımcısı birbiri ardı sıra bölge ülkelerini ziyaret etmişti.

Savunma Bakanı Mattis, Singapur’daki toplantılar çerçevesinde ilk kez kamuoyuna açık olarak ABD yönetiminin Asya-Pasifik bölgesine yönelik politikalarını teyit mahiyetinde bir konuşma yaptı. Mattis’in konuşması, daha önce bölgeye yaptığı ziyarette dile getirdiği görüşlerin tekrarı mahiyetindeydi.

Kuzey Kore yönetimi birbiri ardına füze denemelerine devam ederek ne denli önemli bir tehdit unsuru olduğunu kanıtlarken, ABD yönetimi şimdilik, Birleşmiş Milletler marifetiyle yaptırım üstüne yaptırım kararları almakla yetiniyor. Aynı ABD yönetimi, tehdidin büyüklüğünün de bir ifadesi olarak Çin’le işbirliğini önemsiyor ve Çin yönetiminden Kuzey Kore üzerinde baskı kurarak nükleer çalışmalara son vermesini istiyor. ABD daha önce de bu konuda Çin’den yardım ve işbirliği talebinde bulunmuştu. Aradan geçen süre zarfında Kuzey Kore’nin ABD ve Çin’in yanı sıra Birleşmiş Milletler gibi uluslararası bir yapıdan gelen ne dostane yaklaşımları ne yaptırımlarla gündeme gelen uyarıları dikkate aldığı görülüyor.

ABD yönetiminin bu konuyla tezat teşkil edecek şekilde gündeme getirdiği bir başka konu, Çin’in Güney Çin Denizi'ndeki egemenlik iddiları ve sivil/askeri alt yapı çalışmalarıyla bölgede uluslararası ticaret ve denizcilik faaliyetlerini tehdit ettiği iddiasıydı. ABD yetkilileri ile müttefik ülkelerin sözcülerinin temel argümanı bölgenin güvenlik yapısının uluslararası kurallar bütünü çerçevesinde sürdürülmesi yönünde. Ancak Çin yönetimi “uluslararası kurallar” kavramını netleştiremediği gibi, böyle bir kavramı kabüle de yanaşmıyor.

- Kuzey Kore krizi

ASEAN ve APEC toplantılarının yanı sıra, ilgili ülkeler arası ikili görüşmelerde sergilenen bu argümana rağmen, Kuzey Kore ve Çin şu ana kadar geri adım atmış değil. Öyle ki, Kuzey Kore’yi bugüne kadar kendine kalkan edinen Çin, son dönemde ABD öncülüğünde Birleşmiş Milletler’de Kuzey Kore’ye yönelik yaptırımlara destek verse de, bugün Kuzey Kore’nin böylesine ciddi bir tehdit haline gelmesindeki katkısı yadsınamaz. Bununla birlikte, Çin’in başına buyruk Kim Yong-un’u artık kontrol edemediği de ortada. Öyle ki, Çin bir anlamda, kendi ürettiği bu tehdit ile yakın vadede yüzleşmek zorunda kalabilir.

Çin’i Singapur eski başbakanı Lee Kuan Yew’dan sonra belki en iyi tanıyan kişi olarak Avustralya eski başbakanı Kevin Rudd’un, ABD eski Dışişleri Bakanı Clinton'a yaptığı, "Çin’in komşularıyla iyi ilişkiler geliştirip Çin üzerinde baskı kurmak” şeklinde özetlenebilecek bir dış politika gütmesi yönündeki tavsiyesi bugün için de geçerliliğini koruyor. Ancak bugün Trump yönetiminin, bölgede Çin’in ekonomik gelişmişliği, teritoryal büyüklüğü, askeri alanda yeniden yapılanma içinde oluşu gibi faktörlerle ‘ürkütücü’ boyuttaki yapısı karşısında komşu ülkelerle nasıl bir yakınlık kuracağı belirsiz.

- ABD bölgede zemin kaybediyor

Her ne kadar Kuzey Kore’nin olası saldırısı karşısında Japonya ve Güney Kore’ye askeri destek verileceği konusundaki taahhütlerini tekrarlasa da ABD, bölgedeki varlığını güçlendirme konusunda proaktif bir yaklaşım sergilemiyor. Öyle ki, uluslararası ilişkilerin önemli kavramları arasına girmiş olan ‘toplumlar arası ilişkiler’ bağlamında ABD’yi bölge halklarına yakınlaştıracak ve bir bölgesel güven atmosferine yol açacak ne gibi politikaları var diye sormak gerekiyor. Nitekim ABD yönetimi, Trans Pasifik İşbirliği Anlaşması (TPPA) gibi, bölge ülkeleriyle ticaret üzerinden ilişkileri daha da geliştirebileceği işbirliği zeminini de kaybetmiş durumda.

Bu nedenle ABD'nin, şu anda bölgedeki varlığını sadece güvenlik eksenine bağlaması kamu diplomasisi açısından da bir kayıp anlamı taşıyor. ABD yönetimi, mevcut haliyle, Asya-Pasifik bölgesine yönelik demokratikleşme konusunda da iyi bir örnek teşkil etmemesi kadar, bölge ülkelerindeki olan bitenleri de artık bu gözle değerlendirmediği yönünde güçlü bir intiba veriyor. Bu noktada, bölgede varlığını güvenlik alanına endekslemiş bir ABD’nin yeni politikalara muhtaç olduğu ortada. Buna karşılık Çin, mayıs ayı ortalarında Pekin’de duyurulan yeni İpek Yolu oluşumunu bir küresel ideolojiye devşirme niyetinde olsa da devasa bütçe dışında bunu gerçekleştirebilecek kapsayıcı ve ikna edici siyasi organlardan uzak bir görünüm sergiliyor.

AA