Türkiye'de ilk referandum 1960 askeri darbesinden sonra yapıldı. Türk halkı silahların gölgesinde gittiği referandumda, Başbakan Adnan Menderes'i asan darbecilerin hazırladığı anayasayı oyladı. Halk darbecilerin anayasasına 9 Temmuz 1961'de yapılan oylamada yüzde 38,2 'hayır', yüzde 61,7 'evet' oyu verdi ve anayasa kabul edildi.

80 DARBECİLERİNİN ANAYSASI

Türkiye ikinci halk oylamasını, 1980'de, yine darbeci askerlerin hazırlattığı anayasa için yaptı. Silahların gölgesinde ve darbeci generallerin örtülü-açık tehditleri altında yapılan ikinci referandumda, 7 Kasım 1982'de 18 milyon seçmen sandık başına gitti. Halkın ekseriyeti yani yüzde 91,3'ü 'evet', yüzde 8,7 'hayır' diyerek anayasayı onayladı. Yürürlüğe giren anayasa, iktidarı halkın seçtiği TBMM ile bürokratik oligarşi arasında paylaştırdı. 1982 anayasası ile geçen 30 yılda halkın seçtiği hükümetler iktidar olabildi ama muktedir olamadı. Cuntacı askerler, anayasanın koruyucu hükümlerine güvenerek siyaseti istedikleri gibi dizayn etmek için her türlü hukuksuzluğu yaptı. Tehdit, şantajla hükümetleri değiştirdiler. Sokaklarda tankları yürütüp post modern darbe yaptılar ve "Demokrasiye balans ayarı yaptık" dediler. Hukuku korumakla yükümlü hukuk adamlarını Genelkurmay'a çağırıp 'brifing' verdiler. Halkın sandıkta vermediği iktidarı, üçüncü partinin liderine verdiler. Balans ayarından on yıl sonra da internet sitesinde "elekronik muhtıra" yayınlandı.

LİDERLERE YASAK

Üçüncü referandum, darbecilerin halka onaylattığı anayasaya koydukları ve eski siyasi liderlere yasak getiren madde için yapıldı. 12 Eylül 1987'deki referandumda oyların 23 milyon 347 bin 856 geçerli sayıldı. 11 milyon 711 bin 461 seçmen yasakların kaldırılmasına 'evet' derken, 11 milyon 636 bin 395 seçmen yasakların kaldırılmasına 'hayır' dedi. Süleyman Demirel, Necmettin Erbakan, Alparslan Türkeş gibi 1980 öncesi siyasi liderleri bindelik farklarla siyasi yasaklı olmaktan kurtuldu. Her üç lider kısa sürede kendi partilerini kurarak başına geçti. Türkiye'nin son 40 yılına damgasını vuran Süleyman Demirel, siyasi yasaklardan kurtulduktan 4 sene sonra sandıktan birinci partinin lideri olarak çıktı. Erdal İnönü liderliğindeki SHP ile koalisyon kurarak başbakan oldu. Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın esrarengiz ölümü ile de cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturdu.

ERKEN SEÇİM SORULDU

Türkiye'de yapılan dördüncü referandumda halka seçimlerin bir yıl erkene alınıp alınmaması soruldu. 25 Eylül 1988'de yapılan halk oylamasında sandığa giden seçmenlerin yüzde 35'i seçimlerin 1 yıl öne alınmasına 'evet', yüzde 65'i 'hayır' dedi. Bu referandum Türkiye'de bugüne kadar yapılan 5 oylamada sonucu 'hayır' çıkan tek halk oylaması oldu.

CUMHURBAŞKANI SORUSU

2007 yılında Ahmet Necdet Sezer'in görev süresinin dolmasının ardından Türkiye'de 'cumhurbaşkanı kim olacak' krizi patlak verdi. TBMM'de 362 milletvekili ile temsil edilen AK Parti'nin cumhurbaşkanı seçmesini istemeyen siyasi azınlık CHP ile hukuk bürokrasisi, cumhurbaşkanı seçimini krize çevirdi. Anayasa Mahkemesi, hukuk fakültelerinde öğretilen bütün hukuk kurallarını çiğneyerek Meclis'in toplantı yeter sayısını 367 şartına bağladı. AK Parti hükümeti önüne çıkarılan engelleri aşmak için; 367 garabetini sona erdiren ve cumhurbaşkanını halkın seçmesini de öngören 5 maddelik bir anayasa değişiklikliği paketini halk oyuna sunma kararı aldı. Referandumdan önce 22 temmuz 2007'de yapılan genel seçimde halkın yüzde 47'si AK Parti'ye oy vererek cumhurbaşkanlığı seçimi için AK Parti'nin önüne çıkarılan engelleri onaylamadığını gösterdi. 21 Ekim 2007'de yapılan referandumda oylamaya katılan halkın yüzde 69'u değişikliğe 'evet' derken, yüzde 31'i ise 'hayır' dedi. Anayasa değişikliği böylece yürürlüğe girdi.