Ali AKGÜL

Aydınlar Ocağı, Sille Konağı’nda  her hafta sohbetler düzenliyor. “Salı Sohbetleri” ismiyle devam ettirilen bu çalışmalarda hatipler konukları bir veya iki konuda bilgilendiriyor. Buram buram tarih kokan bu konakta, konuklar, yüzünden gülümseme eksik olmayan Dr. Mustafa Güçlü’nün başkanlığını yaptığı Konya Aydınlar Ocağı’nın davetlisi olan alanlarındaki ehil isimler tarafından aydınlatılıyor. Bozkır İlçesi’nin gönül erlerinden Muhammet Kudsi Bozkiri(Şeyh Memiş Efendi)’yi ölümünün 154’üncü yılında torunlarından Üçpınar Beldesi Belediye Başkanı Ziya Kuz anlattı. Sevgili kardeşim Ziya Kuz’un sesi, büyük ceddinin kimliğini, kişiliğini, yeteneklerini ve gücünü bizlere anlatırken bazen titredi, bazen de gözleri yaşardı. Bozkır’ın yetiştirdiği aciz bir kalem erbabı olarak Ziya’mızı huşu, huzur ve saygıyla dinledik. Zaman tünelinde yolculuk yaparken, bedenimizi Rahmet-i Rahman’a kavuşan Muhammet Kudsi Bozkiri (Şeyh Memiş Efendi)’nin dizinin dibinde gibi hissettik. Büyük ceddi gibi gönül eri olmaya aday olan Ziya Kuz’a bizi bilgilendirdiği için teşekkürlerimi sunarım. Bozkır’a vefa borcumuzun gereği olarak öğrendiklerimizi Memleket’le paylaşalım. Buyrun, birlikte okuyalım Muhammet Kudsi Bozkıri hazretlerini.

KİM KİMDİR?

Muhammet Kudsi Bozkıri (Şeyh Memiş Efendi), Miladi 1784 yılında Bozkır’ın Aliçerçi Köyü’nde dünyaya gelmiştir. İlim sahibi bir aileye mensup olan Memiş Efendi’nin şerefli nesepleri İsa’nın oğlu Mustafa Mustafa’nın oğlu Muhammed, muhterem annelerinin adı Halime’dir. Meşrebi Muhammed, Mezhebi Hanefi, Mesleği Nakşidir. İlk tahsilini Bozkır’ın Karacahisar Köyü’nde akrabalarından Şeyh İbrahim isimli zattan, aynı zamanda Şeyh İbrahim’in oğlu ve Hadimi Hazretleri’nin çırağı Muhammed Efendi isimli zattan ilim tahsil etmişlerdir. Daha sonra Kayseri’de ilim tahsil ederek izin aldı. Buradan da Tarhala adıyla bilinen yerde tahsil etmek için izin alarak ayrıldı. Eğitimini Hadim’de sürdürdü. Daha sonra Alaiye (Alanya) de Hadis-i Şerif tahsil ederek icazet aldı. Bütün fenlerde nadir bir alim olup, Karacahisar’a yerleşerek evlenmiş ve çeşitli ilimleri yaymaya başlamıştı. Bu esnada Mevlana Halidi Bağdadi Hazretleri’ni ziyaretten dönerken Hadim’e uğrayan ve oradan da Karacahisar’a uğrayan Ödemişli Hasan Kudsi Efendi beş altı gün Karacahisar’da kaldı. Ve Memiş Efendi’ye Halidi Bağdadi Hazretleri’nin sohbetlerine devam etme izni verdi. Ders verme iznini aldıktan sonra kendisinde Halidi Bağdadi Hazretleri’ni görme arzusu hasıl oldu. Şam’a giderek hazreti ziyaret etti. 40 gün Şam’da kalarak efendi hazretlerinin sohbetlerinde bulundu. Daha sonra Halidi Bağdadi Hazretleri’nden ders almış olarak Bozkır’ın Karacahisar Köyü’ne döndü. Sonra bölgede kendisini çekemeyenlerin çoğalması üzerine şahsına defalarca kendisine suikast düzenlenmiş, tüfekle kendisini öldürme esnasında iken manevi bir el ile tüfek başka bir cihete yön değiştirmiştir… Karacahisar’dan aynı kazanın (Bozkır) Hocaköyü’ne hicret etmiştir. Bu köyde 17 yıl irşad ve müderrislik görevini yürütmüştür. Hocaköyü’nde de hasedçilerin ve kendisini çekemeyenlerin çoğalması üzerine Seydişehir’e gittiler. Orada da beş ay kaldıktan sonra (Seydişehir’e daha önceleri Abdullah Efendi’yi Halife olarak görevlendirmişti), “Kendisine efendim buraya gelecektiniz de beni niye görevlendirdiniz?” gibi bir söz işitmesi üzerine aynı kazanın Çavuş isimli nahiyesine hicret etti. Zira bu nahiyede kardeşi İsa Efendi ve onun çocukları bulunmakta idi.

Bozkır ve Hocaköy ahalisi yaptıklarından büyük pişmanlık duyarak 500 kişilik bir heyetle özür dilemeye geldi… Çavuşlular Memiş Efendi’ye olan saygı ve hürmetlerinden dolayı kendisine davette bulunmuşlardı. Yukarıdaki kalabalık bu köye çıktılar. Fakat Memiş Efendi, Bozkır veya Hocaköy’üne dönmesinin mümkün olmadığını belirterek iki üç saat Teheccüt namazını eda etti, “Bizim hicretimiz dünyaya ait değildir Cenab-ı Maşuk’tan başka bir yere hicret etmiyoruz” dediler. Böyle bir konuşma yaptıktan sonra ilahi emre uyarak 1269 (1852) yılında Muharrem ayının 13’üncü günü 71 yaşında Hakk’ın rahmetine kavuştu. Türbesi hergün binlerce kişi tarafından ziyaret edilmektedir.

Kerametleri:

Kendileri sağlığında keramet göstermekten kaçınırdı. Fakat vefatından 1.5 yıl sonra yapılmak üzere kabri açıldığında halifelerinden Mustafa Efendi elini kefenine sokup ayağını tuttuğunda hissettiği sıcaklık üzerine “Hazret sıcaktır” diye bayılıp düşmüş ve kendisinden geçmiş o esnada Hazret-i Fahri Alem(S.A.V.)’i görüp “Sen İstanbul’da dostum Hacı Feyzullah Efendi’ye git” buyurmuşlardır. Zira kendileri hayatta iken sık sık öldükten sonra teni çürüyenin veli olamayacağını söylerdi.

Halifeleri:

Kayapınar Köyü’nden Veli Hafız Efendi, Hisarlık Köyü’nden Mustafa Efendi, İstanbul’da Hacı Feyzullah Efendi, Ahıska’dan Hacı Halil Efendi, Sivas’tan Hacı Mustafa Efendi, Avdan Köyü’nden Muhammet Efendi, (bu zat daha sonra Ayşe kızı ile evlenmiştir) Kovanlık Köyü’nden Veli Hafız Efendi, Yalıhöyük Köyü’nden İbrahim Efendi, Ahırlı Köyü’nden Süleyman Efendi, Akseki Çimi Köyü’nden Hacı Muhammed Efendi. (Hakkı Özçimi Efendi’nin soyundan) Alaiye(Alanya)nin Kızılağaç Köyü’nden Ahmet Efendi, Tekke’den Elmalılı Hacı Hüseyin Efendi, Rodos ta Ali Talip Efendi, Seydişehir’de Hacı Abdullah Efendi, Yalvaç’ta Hacı Hasan Efendi, Burdur’da Abdullah Efendi, Buhara’dan Taşkentli Fazıl Efendi, Alaiye(Alanya)’den Ali Efendi, İçil’(İçel-Mersin)in Lefze köyü’nden Ali Efendi, Denizli’nin Tavas Köyü’nden Mustafa Efendi, (Prof. Dr. Cevat Akşit Efendi’nin dedesi) Ereğli’den Ali Efendi, Antalya’dan Ali Efendi, Niğdeli Abdülkadir Efendi, Konyalı Hafız Ahmed Efendi, Nuri Efendi, Höyüklü Alibeyköy’den Hacı Ahmet Efendi, Tarsus’tan Gönenli Hacı İbrahim Efendi, Akseki Manavil Köyü’den iki Süleyman Efendiler, Ahırlı Köyü’nden Hasan Efendi, Kırımlı Hacı Efendi, Karaviran Köyü’nden Abdullah Efendi, Çavuş Köyü’nden Türbedar Musa Efendi, Beyşehir’den Hacı Ahmet Efendi, Güzelhisar’dan Hacı Efendi, Manisa’dan Ali Efendi, Kınık Köyü’nden İsmail Efendi, Hadim’in Pirlerkondu Köyü’nden Ali Efendi, ve adlarını bilmediğimiz bir çok zat hepsine Allah rahmet eylesin.

Hanımları:

1) Havva Hanım: Aliçerçili Samet Hoca’nın kızıdır. (Halen Aliçerçi’de Samedler isimli bir sülale vardır.) talebesi Karabayırlı Softa Hoca Mehmed Efendi ile evlenmiştir. Mezarı Üçpınar Kabristanı’ndadır.

2) Hocaköylü Halim Efendi kerimesidir. İsmi Gümüşkadın’dır. Bu ailesinden üç oğlu ve iki kızı dünyaya gelmiştir. Kabri Üçpınar Kabristanı’ndadır.

3) Bozkır Şeyhi’nin kızı Emişkadın’dır. Bu hanımından iki oğlu bir kızı dünyaya gelmiştir.

4) Konya’dan Hacı Hasan Efendi’nin dul eşi Emine Hanım’dır. Bu hanımdan bir oğlu dünyaya gelmiştir. İsmi Hasan Kudsi Efendi’dir. Konya’da vefat etmiş olup, mezarı Hacıfettah Kabristanı’ndadır.

Kızları:

1) Havva Hanım: Memiş Efendi’nin birinci hanımı Aliçerçili Samet Hoca’nın kızı Havva’dan doğmuştur. Doğum yeri Karacahisar’dır. Memiş Efendi’nin Karabayırlı talebesi Softa Hoca Mehmet Efendi ile evlenmiştir. İki oğlu ve üç kızı dünyaya gelmiştir. Birinci oğlu Halil Efendi, ikinci oğlu Dayısı Muhammed Bahattin Efendi de okumak üzere Konya’ya göçmüş ve dayısı Mehmed Bahaddin Efendi de paşa dairesinde okumuştur. Halil Eendi’nin ÜÇAN, KUZ soy isimleri ile soyu devam etmektedir. Diğer oğlu Sofu Abdullah’ın İnuğur, Akın gibi soy isimlerle soyu İstanbul’da devam etmektedir.

2) Fatma Hanım: Hocaköyü’nde doğmuştur. Bozkır Kadısı ve Medeni Humayunu Abdullah Efendi ile evlenmiştir. Müderris Abdulhalim KUZ ve Yusuf Efendi isimlerinde iki oğlu dünyaya gelmiştir. 1863 yılında Üçpınar’da vefat etmiştir. Mezarı köy kabristanındadır. Soyu KUZ, ÖNCÜ, GÜMÜŞTOP, TANRIKULU, ERDOĞAN, BAŞEĞMEZ soy isimleriyle devam etmektedir.

3) Ayşe Hanım: Avdan Şeyhi ve Memiş Efendi’nin Halifesi olan Muhammed Zahirüddin Efendi ile evlenmiştir. Üç oğlu ve dört kızı olmuştur. Hacı Osman Efendi, İsmail Talat Efendi, Mehmed Efendi’lerdir. Mezarı Avdan’dadır. Soyu Öncü, Tekin, Güzel, Tan, Yaşar soy isimleri ile devam etmektedir.

4) Hatice Kübra Hanım: Hocaköylü Numan Şeyhin oğlu Mehmet Efendi ile evlenmiştir. Bu evliliğinden Ahmet Efendi, Fakih Efendi ve Numan Efendiler dünyaya gelmiştir. 1926 yılında Üçpınar’da vefat etmiştir. Mezarı köy mezarlığındadır. Soyu Yamaner, Arıcı, Albayrak, Teber, Saygı ve Uysal soy isimleriyle devam etmektedir.

Çocukları:

1) Muhammed Bahaddin Efendi: Bozkır’ın Karacahisar Köyü’nde doğmuştur. 1831 yılında babası ile birlikte Hocaköyü’ne hicret etmiştir. Babasının rahle-i tedrisinde bulunmuştur. 1867 yılında Konya’ya yerleşmiştir. Aynı zamanda bu günkü Merkez Bankası’nın yanında bulunan Bekir Sami Paşa Medresesi’nde Müderrislik ve Halidiye Tarikatı’nın şeyhliğini yapmıştır. Hasan Kudsi Efendi’nin kızı Emine hanımla evlenmiştir.

Bu evliliğinden üç oğlu dünyaya gelmiştir. 1906 yılında Konya’da vefat etmiştir. Hacıfettah Kabristanı’na defnedilmiştir.

a) Muhammed Zeynelabidin Efendi: (1866-1940) 1866 yılında Hocaköy’de doğmuştur. Babasının Konya’ya hicret etmesi üzerine Konya’ya gelmiştir. Edirne Valiliği, Konya Milletvekilliği ve Meclis-i Ayan üyeliği yapmıştır. Meşrutiyet ve İslamiyet isimli basılmış bir eseri vardır. 1940 yılında Medine’de vefat etmiştir. Kabri Cennetül Baki Mezarlığı’ndadır. Aynı zamanda Hacı Veyiszade Mustafa Kurucu Hocamız’ın da hocasıdır. Soyu; Yardımcı, Erenmemiş ve Öncü soy isimleri ile devam etmektedir.

b) Muhammed Rifat Efendi: (1872-1920) Konya’da doğmuştur. 1920 yılında merhum Mahmut Sural Bey’in söylediğine göre kendisini çekemeyenler, idamına sebep olmuşlardır. Mezarı Hacıfettah Kabristanı’nda babasının türbesinin içindedir. Soyu; Erenmemiş, Uğurlu ve Filizler soy isimleriyle devam etmektedir.

c) Ahmed Ziya Efendi: (1877-1925) Konya’da doğmuştur. Babasında tahsilini yapmıştır. Islahi Medaris’in kurucu rektörü ve Astronomi ve Fraiz Hocası’dır. Konya’da şimdiki İsmet Paşa İlköğretim Okulu’nun bulunduğu yerde bulunan Konya Mektebi Hukuk Okulu’nda uzun yıllar İslam Hukuku Müderrisliği yapmıştır. 1925 yılında Mekke’de vefat etmiştir. Hz. Hatice annemizin kabri civarında defnedilmiştir. Aynı zamanda Hacıveyiszade Mustafa Kurucu Hocamız’ın da hocasıdır. Hacıveyiszade Mustafa Kurucu Hocamız’ın kendileri için “Konya’nın değil dünyanın Ziyası’dır” kelimesini kullanmıştır.

2) Mustafa Asım Efendi (Koca Müftü) 1906 Hocaköyü’nde doğmuştur. Babasının medresesinde yetişmiştir. Avdan Şeyhi Muhammed Zahuriddin Efendi’nin kardeşi Ayşe kadınla evlenmiştir. 1890-1906 yılları arasında Bozkır Müftülüğü yapmıştır. Resmi belgesi benim arşivimde mevcuttur. 1906 yılında vefatından sonra yerine oğlu Zühtü Efendi Bozkır Müftülüğü’ne geçmiş ve bu görevi 1919 yılına kadar devam ettirmiştir. Soyu; Karadağ, Sezer Gümüştop, soy isimleriyle devam etmektedir.

3) Ubeydullah Efendi: (Ö. 1881) Hocaköyü’nde doğmuştur. Babasının ilim ve terbiyesinde yetişmiştir. Daha sonra Hocaköylü Hafız Nuri Efendi kızı Sıdıka Hanım ile evlenmiştir. Bu evliliklerinden Sabit, Feyzullah ve Fatma isminde üç çocuğu dünyaya gelmiştir. Hepsi de genç iken vefat ettiğinden soyu devam etmemiştir. 1881 yılında Hocaköy’de vefat etmiştir. Kabri Üçpınar Kurşunlu Camii avlusundadır.

4) Zeynelabidin: 18 yaşında Karacahisar Köyü’nde vefat etmiştir. Kabri aynı köyün kabristanındadır.

5) Şeyh Halit (1841-1909) 1841 yılında Hocaköy’de doğmuştur. Babası ve abisi Muhammed Bahaüddin Efendi’nin terbiyesi altında ilim tahsil etmiştir. 1300 yılında (M.1883) babasının görevlendirmesi ile Halidiyye Tarikatı’nı yaymak için Karaman’a hicret etmiştir. Ketenci Medresesi’nde müderrislik ve Zaviyesinde irşad görevlerinde bulunmuştur. 1909 yılında vefat etmiştir. Kabri aynı medresenin içerisindedir. İki oğlu bir kızı olup büyük oğlu Mehmed Kudsi ÇALIKÇI uzun yıllar Karaman Müftülüğü görevinde bulunmuştur. Soyu Tanrıöver, Çalıkçı, Özer soyisimleri ile devam etmektedir.

6) Abdullah Sıddık Efendi (1851-1921) 1851 yılında Üçpınar’da doğmuştur. Babası ve abileri Mustafa Asım Efendi’de ilim tahsil etmiştir. Kendisine ait medresede uzun yıllar Müderrislik yapmıştır. Daha sonra Nuri Efendi Kızı Sıdıka Hanımla evlenmiştir. Üçpınır’a 2 km uzaklıktaki Bayboğan Köyü’nde 102 yaşında yaşlı bir amca 1919 yılında çok kıtlık olduğunu bir iki yıl damla yağmur düşmediğini yağmur duası için Üçpınar köy halkının bir araya geldiğini Sıddık Efendi’nin ağlayarak hacet duası yaptığını hemen arkasından yağmurun yağdığını ve kendilerini Üçpınar’a ıslanmış şekilde zor attıklarını ağlayarak anlatmıştı. 1921 yılında Üçpınar’da vefat etmiş olup kabri köy kabristanlığındadır. Soyu, Oğul, Şenel soy isimleri ile devam etmektedir.

7) Hasan Kudsi Efendi (1847-1921) Memiş Efendi’nin Emine Hanım’dan olan küçük oğludur. 1847 yılında Konya’da doğmuştur. Öğrenimini Abisi Bahaddin Efendi’den Bekir Sami Paşa Medresesi’nde yapmıştır. Uzun yıllar Kapu Camii ve İplikçi Camii’nde vaizlik yapmıştır. Üçüncü hanımı Bozkır’ın Akçapınar Köyü’nden Kasaplar sülalesinden ve merhum Prof. Dr. Faruk Sümer’in Hediye Hanım’dır. 1921 yılında Konya’da vefat etmiştir. Kabri abisinin türbesinin yanındadır. Soyu Ülgen, Tanrıkulu, Eminoğlu, Yücesoy, Altan, Büyükyılmaz, Kulu ve İzi soyisimleriyle devam etmektedir.

KAYNAKLAR

1- Şems-üs-Şumus, Uluçınar Yay. İstanbul, 1976 2- Konya Alim ve Velileri, M. Ali UZ, Konya 1993 3- Karaman Tarihi, İbrahim Hakkı KONYALI 4- Konya Tarihi, İbrahim Hakkı KONYALI 5- Şeyhzade Ahmet Ziya Efendi ve Kasidesi Delaliyyesi, Basılmamış eser, Dr. Ahmet GÜRTAŞ 6- Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri, Caner ARABACI, Konya, 1998 7- Hacıveyiszade, Mustafa ÖZDAMAR, İstanbul, 1993 8- Makalat-ı Seyyid Harun Veli, Abdurrahman AYAZ, Seydişehir, 1977 9- İslam Alimleri Ansiklopedisi, Türkiye Gazetesi Yayınları. 10- Merhaba Gazetesi (Ziya Kuz’un makalesi)- Konya, 19 Şubat 2006