TAHRAN (AA) - MUHAMMET KURŞUN - İran'da yaklaşık 1 milyon kişinin çalıştığı ve ülke sanayisinin "can damarlarından" biri olarak nitelendirilen otomotiv sektörü yaptırımlar, dövizdeki dalgalanmalar ve getirilen ithalat yasağı nedeniyle zor günler geçiriyor.

İran halkı, yerli para birimi tümenin değer kaybetmesi nedeniyle elindeki birikmiş parayı altın, döviz ve arabaya yatırmaya başladı. Elindeki parayı kızgın güneşte eriyen kara benzeten halkın telaş hali tüm bu sektörlerdeki ürünlerin astronomik fiyatlara yükselmesine neden oldu.

Önde gelen otomotiv şirketi SAIPA tarafından internet üzerinden satışa çıkarılan 50 bin araç için çok kısa sürede 1 milyon 888 bin kişi başvuru formunu doldurdu ve 48 bin aracın satışı gerçekleşti. Otomobiller, yüksek peşinat ödenerek satılıyor, ancak araçlar 6 ay sonra teslim ediliyor.

Araç alanlar, marka, model ya da renk seçiminde bulunamıyor. Kapalı olarak gerçekleşen satışlarda alıcılar SAIPA'nın ürettiği Renault, Kia ve Nissan gibi modellerden hangi araç adına çıkarsa onu alıyor. Ancak otomotiv şirketlerinin 6 ay sonra teslim etmek üzere peşin paraya sattıkları otomobilleri eksik parçaları ithal edemedikleri için üretemiyorlar.

Yedek parça tedarikçileri ise üretim için gerekli olan malzemeleri kur farkından kaynaklanan sorunlar nedeniyle gümrükten çekemiyor. Yaklaşık 1 milyar dolarlık hammadde ve üretim için gerekli olan malzemeler uzun süredir gümrükte bekliyor. Bunun nedeni de merkez bankasının, yedek parça tedarikçilerine daha önce birinci kur yani 4 bin 200 tümenden verdiği doların farkını istemesi.

Merkez bankası temel ürünleri ithal edenler için doların 4 bin 200 tümenden verileceğini açıklamıştı, ancak daha sonra birinci kurun sadece temel gıda maddeleri ithal edenlere verilmesi kararı alındı. Bunun üzerine birinci ile ikinci kur arasındaki farkı ödemeyen yedek parça tedarikçilerinin mallarının gümrükten geçişine izin verilmiyor. Yedek parça tedarikçileri ise duruma itiraz ederek merkez bankasını idari adalet divanına şikayet edeceklerini açıkladılar.

- Yedek parça tedarikçileri alacakları nedeniyle ürün satmak istemiyor

Konuyla ilgili AA muhabirine bilgi veren ancak adının açıklanmasını istemeyen yedek parça üreticisi firmanın müdürü, temel problemin otomotiv ile yedek parça üreticileri arasındaki alışverişten kaynaklandığını dile getirdi.

Firma müdürü, yedek parçacıların otomotiv üreticilerinden yüksek miktarda alacaklarının olduğunu o nedenle bu şirketlere ürün satmak istemedikleri bilgisini paylaştı. Otomotiv şirketlerinin hem borçlarını vermemesi hem de parçaları daha ucuza almak istemesi nedeniyle sürecin sağlıklı yürümediğini ve yedek parça üreten şirketlerin ihracat bile yaptığını söyleyen Firma müdürü, şunları kaydetti:

"Otomotiv üreticilerinin tedbir için yedek parçaları var, araç fiyatlarını artırmak için onları kullanmıyorlar. Ancak otomotiv üreticileri fiyatları istedikleri gibi artıramıyor, ona devlet kurumları karar veriyor. Yedek parçacılar ise fiyatları istedikleri gibi yükseltebiliyor. Mesela onlar için filan marka ya da model aracın fiyatının ne olduğunun bir önemi yok. Koltuğu, kapıyı ya da lastiği daha pahalıya satmaya bakıyorlar. Meselenin aslı budur."

-Kalitesiz araç üretimi eleştirisi

İran Meclisi Kaim Şehr Milletvekili Seyyid Ali Edyani, ülkesinin 60 yıldır kalitesiz araç ürettiğini ve halkın yerli üretimi desteklemek için boş yere vergi verdiğini söyledi.

Edyani, İran’da otomobil ithalatına uygulanan yasak hakkında, "Kalitesiz otomobil üretmek için 60 yıl vergi ödedik. Uygulanan ithalat yasağı, ihracata yönelik otomobil üretimine neden olmalıdır." ifadesini kullandı.

Ekonomide, ithalat yerine üretim esaslı bir politika izlenmesi gerektiğini dile getiren Edyani, bu sayede İran halkının kâra geçeceğini ve paralarının ceplerinde kalacağını ifade etti.

Edyani ayrıca, İran’da otomobil üreten firmaları eleştirerek, halka gerekli standartları taşımayan otomobillerin satıldığını ve halkın bu nedenle can ve mal kaybı yaşadığını vurguladı.

- ABD yaptırımları çok etkili oldu, hükümetin önlemleri ise yetersiz kaldı

ABD Başkanı Donald Trump'ın kararıyla Amerikan Hazine Bakanlığı tarafından, 2015 yılında kaldırılan yaptırımların 7 Ağustosta uygulamaya geçirilmesi nedeniyle döviz kuru tarihi zirveye çıktı, temel gıda maddeleri ve ihtiyaç malzemeleri pahalandı, otomobil fiyatları ise astronomik rakamlara çıktı. Bunun üzerine hükümet art arda bazı önlem paketleri açıkladı, araç ithalatı yasağı da bunlardan bir tanesiydi. Temmuz ayında alınan ithalat yasağı nedeniyle yılın ilk beş ayında ithal edilen otomobil sayısı geçen senenin aynı dönemine göre üçte iki oranında düştü. Gümrük verilerine göre, geçen senenin ilk beş ayında 20 ülkeden 37 bin 623 adet otomobil alan İran, bu senin ilk beş ayında 12 bin 512 otomobil ithal etti.

İran otomotiv sektörünü hedef alan ABD'nin ilk aşama yaptırımlarının etkisiyle İran'da otomobil üretimi geçen ay yüzde 38 oranında azaldı. İran Yerli Üretim Endüstrileri Derneği Başkanı Muhammed Rıza Necefimeneş, Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreteri Ali Şemhani ile ülkedeki otomotiv sektörü temsilcileri arasında yapılan görüşme hakkında basına bilgi verdi.

İranlı Öğrenciler Haber Ajansı ISNA'ya konuşan Necefimeneş, yaptırım nedeniyle otomobil üretiminde ciddi düşüşle karşılaşıldığını ifade ederek, "Otomobil üretiminde geçen ay yüzde 38 oranında düşüş yaşandı." dedi.

İran Sanayi, Maden ve Ticaret Bakan Yardımcısı Muhsin Salihi Niya, otomotiv sektörünün ihtiyaç duyduğu yedek parça tedarikinin yerli otomobil üreticisi "İran Khodro" tarafından sağlanacağını duyurdu. Avrupalı otomobil üreticileri Peugeot, Renault ve Citroen gibi şirketlerin Tahran'la işbirliğini durdurması yedek parça tedarikinde sorunlarla karşılaşan ülkeyi yerli çözümlere yöneltti. Ancak aradan geçen süre içinde kalıcı bir çözüm üretilmediği gibi kriz daha da derinleşti.

Sektörün krize girmesi, yüzbinlerce insanın işsiz kalmasına neden olabilir. Bu, İran’daki krizin daha da derinleşmesi anlamına geliyor.

Öte yandan, Almanya'nın otomobil üreticisi Volkswagen'in, bugün, ABD'nin Tahran'a uyguladığı tek taraflı yaptırımlar nedeniyle İran'daki faaliyetlerinin büyük bir kısmını durduracağı bildirildi. Bloomberg'in ABD'li bir yetkiliye dayandırdığı habere göre, İran'a tek taraflı yaptırımlar uygulayan ABD yönetimi, Alman otomotiv devini yaptırımlara katılmaya ikna etti.

ABD'nin Berlin Büyükelçisi Richard Grenell, Volkswagen'i İran'a yaptırımlara katılmaya ikna etmek için şirket yetkilileriyle uzun süreli görüşmeler yapıldığını belirterek, "Volkswagen, İran yaptırımlarına uyacağını söyledi. Bu karardan memnuniyet duyuyoruz. İran ekonomik kaynaklarını halkına aktarmak yerine küresel istikrarsızlık ve şiddeti yaymaya yönlendiriyor." dedi.

- İran'a ilk aşama yaptırımlar neleri kapsıyor?

ABD'nin İran'a yönelik ilk yaptırım paketi ülkedeki en büyük istihdam alanlarından otomotiv sektörünü de hedef alıyor.

ABD'nin ilk yaptırım paketinin devreye girmesiyle İran hükümetinin, ABD doları satın alması ile altın ve değerli madenlerle ticaret yapması yasaklandı.

İran'ın çelik, kömür, alüminyum ticareti ile otomotiv sektörüne yaptırım uygulanarak sivil havacılık yaptırımları geri getirildi. Yaptırımlar kapsamında İran'ın yolcu uçakları ve uçak parçası ithalatı engellendi.

İran'ın para birimi tümen üzerinden ülke dışında gerçekleşecek önemli işlemlere de kısıtlamalar getirildi. ABD'ye İran tarafından yapılan el yapımı halı ve gıda ürünlerinin ihracatı tekrar yasaklandı.

Ayrıca İran'ın dış borcuna bağış yapılması ve satın alınması yaptırımlar kapsamında engellendi.

ABD'nin İran'a yönelik ikinci yaptırım paketi 5 Kasım'da devreye girecek. Bu tarihten itibaren ekonomisi büyük ölçüde petrole dayalı İran'dan petrol ve ürünlerinin satışına yaptırımlar uygulanacak.

AA