KONYA GAZETECİLER CEMİYETİ VE KONYA FOLKLORU

Hayret… Elli beş yıl saklamışım, iki küçük kitapçığı. Geçenlerde buldum; “Sefertası Beyliğim” deki binlerce kitabı elden geçirirken… “Niçin sakladım?” diye aklıma düştü, bir an… sevgiden saklamışım… sevmesem değerine inanmasam saklar mıyım hiç?..

İki küçük kitapçıktan birini sevgili kardeşim Prof. Dr. Saim Sakaoğlu’na verdim. Sevindiğinden de, bin yıl saklayacağından da eminim. Birisi bende.

Kitapçığın adı: “Küçük Folklor Çalışmaları Planı”. Hazırlayanlar: Cahit Öztelli, Ali Çiçekli, Konya Gazeteciler Cemiyeti Yayınları No:3 Kitapçığı Öztelli ile Ali Çiçekli “Konya Gazeteciler Cemiyeti Folklor Kolu” adına hazırlamıştır. Yeni kitap Basımevinde 1958’de basılmış, tam 55 yıl önce.

Bana, 1958’de Gazeteciler Cemiyetinin Başkanlığını yapan, tarihi Akif Paşa İlkokulu’nda benim “Baş Öğretmenim” Namık Ayas vermişti.

Bu kitapçığa göre 1958’de Konya Gazeteciler Cemiyeti bünyesinde “Folklor Kolu” kurulmuş, Konya folklorunun derlenmesine, yayınlanmasına karar verilmiş. Gerçekten önemli ve ilginç bir girişim. Büyük folklorcu Cahit Öztelli; çağdaş eğitimci Ali Çiçekli sağ olsalar da, bu girişimin öyküsünü onlardan dinleseydik. Ünlü “Baş Öğretmen” gazeteci yazar “Konya Basın Tarihi’nin ilk çocuk gazetesi “İleri”yi yayımlayan “Namık Ayas… Acaba bu girişim için neler söylerdi?

O yılların Cahit Öztelli’si ile Ali Çiçekli’si hakkında bir şeyler söylemem gerek… İkisi de gerçekten “Öğretmen gibi öğretmen”di. Atak, titiz, heyecanlı, öğrencilerini en üst düzeyde yetiştirmekten başka amacı olmayan “Büyük hoca”lar. Konya’ya da sevdalılar; Konya kültürüne de… İkisi de “çağdaş”lığı tek yol olarak görüyorlar; Cumhuriyet’in ödün vermez “muhafız”ları…

O yıllar Cahit Öztelli’nin en önem verdiği iş, “Konya Folklorunu derleyecek derlemeciler yetiştirmek”. Ticaret Lisesinde olsun, Konya Lisesi’nde olsun, bunun peşinde. Ali Çiçekli; “Çağdaş Türk Yazını”na katkıda bulunacak, geleceğin şairlerini, yazarlarını yetiştirmek çabasında…

Konya’nın fikir, sanat, kültür çevrelerinde sanattan, nitelikli öğretmenden söz açıldığında hep adı geçer Cahit Öztelli’nin, Ali Çiçekli’nin, Gündüz Gürgen’in, Oğuz Tansel’in… Sevgiyle, saygıyla, özlemle anıyorlar; her fikirden, her meşrepten insan tarafından… Müthiş güzel bir şey; kırk yıl sonra çıkarsız sevilmek sayılmak.

Size, Konya Gazeteciler Cemiyeti’nin “Küçük Folklor Çalışma Planı”nı aynen vereceğim… kitapçık, Konya folkloru açısından, Konya fikir ve kültür hareketleri açısından, “Konya Gazeteciler Derneği Tarihi” açısından önemli.

“KÜÇÜK FOLKLOR ÇALIŞMA PLANI” (ORİJİNAL METİN-AYNEN)

“Bir rica

Bu plan, Konya Gazeteciler Cemiyeti’nin, Konya’nın Folklorunu incelemek için giriştiği mutlu bir çalışmanın başlangıcıdır. Konya sınırları içinde oturan ve vazife gören öğretmen, ilköğretim müfettişi, denetmen ve diğer münevver arkadaşlarımızın, değerli çalışmaları ile, bu işin başaracağına inanıyoruz. Bizi bu çalışmaya sevk eden de bu değerli arkadaşımızın, folklorun önemini gereği gibi kavramış olduklarına ve Konyamız için büyük bir hizmet olan bu çalışmalarda üzerlerine düşen vazifeyi gereği gibi yapacaklarına güvenimizdir.

Plan çok kısadır. Bu planı kendisine göndererek çevresini incelemesini rica ettiğimiz arkadaşlarımız, çevresinde olup planda göstermemiş bulunan konulardan dilediklerini plana eklesinler. Bu çalışmaları 1958 yazı içinde neticelendirmek istediğimizi düşünerek, değerli arkadaşlarımızın bu planı alır almaz çalışmaya başlamalarını ve incelemelerin değerine bir zarar vermemek şartı ile, en kısa zamanda bitirmelerini dileriz. Sonuçlanan incelemeler “Gazeteciler Cemiyeti Başkanlığı-Konya” adresine gönderilmelidir. Eğer daha teferruatlı bir folklor çalışması yapmak istediğini gösteren arkadaşlar çıkarsa, onlara ayrıca gerekli bilgileri memnuniyetle vereceğiz. Bize gelen bütün folklor incelemeleri derleyicinin adı ile yayınlanacaktır.

Ayrıca geniş çaplı bir folklor gezisi tertiplemeyi düşünüyoruz. Arkadaşlarımızın bu çalışmaları sırasında elde edecekleri “sahnede temsili mümkün” folklor konularını daha önce göndermelerini rica ederiz.

Çalışmaya katılan arkadaşlarımıza başarılar diler, eserlerini sabırsızlıkla beklemekte olduğumuzu tekrar belirtiri. Saygılarımızla…”

KONYA GAZETECİLER CEMİYETİ FOLKLOR KOLU

***

FOLKLORUN KONUSU VE AMACI

Folklorun konusu halka ait olan her şeydir. Folklor araştırmaları medeniyetimizin eksikliğini gösterir. Halkın hafızasında ve etrafında yaşayan eşya ve varlıklar maddi medeniyetimizi, adet ve gelenekler de manevi medeniyetimizi ortaya koyar. Bu da yurdun her yanında kendini millet ve vatan sevgisine vermiş ülkücü kimselerin çalışmasıyla olur. Elbirliğiyle yurdun her yanının folkloru toplandıktan sonra mütehassısların yapacakları ilmi tahliller, dünya milletleri arasında Türk milletinin medeniyette eksikliğini ispat edecektir. Bu işi başardığımız zaman yapılan en büyük vatan hizmeti değerini taşır. Ayrıca, folklor çalışmaları yapanlar halkımızı daha yakından tanımak fırsatını elde etmiş olurlar. Böylece halka ve yurduna daha yararlı olmanın en kestirme yollarını bulurlar. Bu toplumu içinden tanımadan ona hizmetin tam olmayacağı herkesçe bilinen bir gerçektir.

NASIL ÇALIŞILACAK:

Folklorcu iki türlü çalışır. Birincisi, bizzat kendisinin görerek şahit olduğu adet, merasim vs. ikincisi başkalarını dinleyerek ve sorarak elde edeceği bilgilerdir. Bunun en iyisi görerek çalışmaktır.

Bunun için doğacak fırsatlardan istifade edilmelidir. Mesela bir düğün bir doğum olayı her iki yolla da çalışılarak istenilen bilgiyi elde etmeye elverişlidir. Parça parça elde edilecek bilgiler muntazaman bir deftere not edilir, sonra sıraya konur. Bu çalışma yapılırken en küçük ve önemsiz görünen bir adet onbinlerce yıl önce dedelerimizin yaşayışını meydana çıkarmaya yarar. Adet ve merasimlerin adlarını, tabirleri de yazmalıdır. Çocuğa ad verme, düğün, nişanlanma, hızırılyas, vesaire gibi merasime ait adlar, tabirler, ifadeler kaydedilir. Derleyici merasimin nasıl yapıldığını anlatmaktan çok, mesela sağdıç, kına gecesi, saçı alay gerdek, düğün tıraşı, gündüz düğünü, ödül, dünür, gerdek, görümce gibi kelimeler üzerinde de durulmalıdır. Dinlenecek kimselerin köyün veya kasabanın yerlisi ve yeni medeni şartlara en az ilgili bulunanlardan olması gereklidir. Aksi halde başka yerin âdeti o köyünki ile karışmış olacağından bir şeye yaramaz. Bu cihetle bilhassa dikkat edilmelidir. Mühim ve eğerli olan, derleyicinin özel görüş ve ifadeleri değil bu konularda halkın ne düşündüğü, ne bildiği ve bunları nasıl ifade ettiğidir”.

ÇEVREYE DAİR 1

1- Köy veya kasabanın adı (bununla beraber bazı semtlerin, yerlerin, mevkilerin adları, dağ, dere… gibi coğrafi yerlerin niçin bu adları aldıkları hakkında söylenen hurafeleri, efsaneler…)

2- Köy veya kasabanın tarihi (Halkın buraya ne zaman ve nereden geldiği, köyün yapılışı, geçirdiği devreler, bunlara ait rivayetler ve bunun gibi halk arasındaki rivayetler)

3- köy veya kasabanın tarihi, eski eserleri (adları, dini, tarihi olaylar, bunların kimlerden kaldığı hakkında söylentiler, mümkünse fotoğraflar)

4- Köy veya kasabanın ziyaret yerleri (yatırlar, mesireler, ziyaret ve eğlence yerleri, zamanları, bunlara dair söylenenler)

5- Tarlalar veya hayvanlar (ekin zamanı, ziraata ait bilgiler, ehli ve av hayvanları hakkında bilgiler.)

EV EŞYASINA DAİR 2

1- Mobilya ve yaygıya dair eşya (adları, kullanılış sebepleri, vesaire)

2- Kap-kacak, eşya (adları, her biri hakkında söylenen ananeler)

GELENEKLER 3

1- Bir gencin hayatından muhtelif devirler (buluğa erme, evlenme, kemale erme, gibi zamanlara ait adetler, merasim, ayinler, dayandıkları efsaneler)

2- Nişana ait merasimler (nişan merasimi, kız seçilirken nelere dikkat edilir, nişan müddeti, vesaire)

3- Düğünler (düğün zamanları, düğün adetleri, bir düğünün başlamasıyla bitinceye kadar yapılan bütün merasimler, merasimlerde söylenen türküler, oyunlar ve eğlence tarzları)

4- Aile çevresi (akraba telakkisi, kirve, kan kardeşi, ahretlik, anne ve baba tarafları, akrabaların münasebeti vesaireler)

5- Cenaze adetleri (ölünün kaldırılıp gömülmesi ile ilgili adetler ve merasimler)

6- Çalışma hayatında elbirliği (keşik, imece, vs)

7- Mevsimlik törenler (koç katımı, sergi, bağbozumu, yayla törenleri)

İNANIŞLA İLGİLİ ADETLER 4

1- Sıhhat hakkında inanışlar (Sıhhatin sebebi, dualar, sıhhati temin eden ameli çareler, sıhhat hakkında inanışlar ve sihirler.)

2- Hastalık hakkında inanışlar (hastalığın sebebi, ölüm veya büyü, ölümün önüne geçmek çareleri, kadın erkek ve çocukların nereye gömüldüğü, kadın ve erkek mezarlarına ne gibi alametler konduğu, ölü çıkan evlerin özelliği, ölü başında ağlamalar, ağıtlar, yas tutma ve söylenen ağıtlar)

3- Çocuğa ati inanışlar (çocuk doğmadan önce cinsiyetinin anlaşılması, yüz benzetmelerinin sebebi, ad verme hakkının kime ait olduğu, ad verme zamanı, kulağa ezan okuma. Gibi gelenekler, loğusa hastalıkları, bunları önlemek için yapılanlar, yürüyemeyen, konuşamayan çocuklara ne yapılır)

4- Uğursuzluklar (su, turşu, sirke vs. gibi şeylerin akşamdan sonra dışarıya verilmemesi, Salı, Cuma gibi günlerde çalışılmaması, bazı hayvanların ötüşünden manalar çıkarılması gibi uğursuz sayılmalar)

5- Türlü tabiat olaylarının izahı (Kuraklık, zelzele, yıldırım, yıldız akması vs)

BİLGİYE DAİR 5

1- Tecrübeye dayanan inanışlar (göz ovalamak, kırık çıkık işleriyle uğraşmak, kuşların gelişinden manalar çıkarmak, bulut biçiminden havanın nasıl olacağını anlamak gibi şeyler.)

2- Sihir ve hurafelere ait inanışlar (üzerlik, boncuk, hayvan dişi, gelinin ayağına başmak, çatıya boynuz veya kapı üstüne hayvan başı asmak, ocağın üstüne kurt başı asmak, hastaları tedavi eden ocaklar, cinler ve bunların cinsleri her türlü bu gibi bilgiler)

3- Dünya ve kainat (oluşu yer-gök katları, gök cisimleri vs)

4- İnsanlık tarihi (insanların yaratılışı, milletler ve ilgileri)

5- Ruh…

EDEBİYAT BİLGİLERİ

1- Atasözleri

2- Ninniler, ağıtlar

3- Türküler, destanlar

4-Bilmeceler

5- Tekerlemeler

6- Masallar( cin peri, insan ile ilgili masallar)

7- Eski ve yeni halk şairlerine ait her türlü şiirler ve bunların şiirlerini yazdıkları defter varsa toplanması

8- Fıkralar

9- Şakalar

10- Argo

NOT: Ağızdan yazılan bu halk edebiyatı mahsulleri, söyleyenin şivesi muhafaza edilerek olduğu gbi tespit edilmelidir. Bugün için sözlüklerde bulunmayan ve herkes tarafından bilinmeyen sözler geçerse bunların manalarını ( ) içinde göstermelidir.