“da / de”, “-da, / -de, / -ta, / -te”, “ki”, “-ki”, “mi” ...

Bu unsurlar, yıllardır yazılarımızda ait olmadıkları yerlerde geziyor.

“da / de” bağlacıyla “ -da / -de / -ta / -te” hâl ekini ve “ki” bağlacıyla “-ki” aitlik ekini hâlâ birbiriyle karıştıranlardan geçilmiyor. “da / de” bağlacını, “ta / te” şeklinde kullananları neredeyse yadırgamayacağız. “mı” soru ekini; ancak içinde geçtiği cümlede soru anlamı varsa ayrı, diğer durumlarda ise bitişik yazanlara rastlamak artık vaka-i adiyeden oldu.

Türkçeyi çok iyi bildiğini ve kullandığını iddia edenlerin bu üç unsurla ilgili bilgileri yoklanmalı ve bu kişiler eğer boynu bükükleri birbirinden ayırt edemiyorlarsa, onların bilgilerine itibar edilmemelidir.

Cep telefonuma gelen özellikle bayram ve kandil mesajlarında şuna çok dikkat ederim: Eğer mesajı gönderen kişi boynu bükükleri ciddiye alıyorsa, benim nazarımda onun yeri ayrıdır; aksi takdirde gözümde küçülür gider.

Ancak acı gerçek de şu ki, Türkçenin gül bahçesinde yer alan “da / de”, “-da, / -de, / -ta, / -te”, “ki”, “-ki” ve “mi” yi layıkıyla kullanan güzel insanların oranı %5’i bile bulmamaktadır. Akıllara ziyan bir vurdumduymazlık, ciddiyetsizlik almış başını gidiyor.

Lütfen, şu andan itibaren bir ilke imza atın; bayram, kandil mesajları yazarken ve hayatın her anında boynu büküklerin boynunu doğrultun ve onları ciddiye alın…

Boynu Büküklerle İlgili Önemli Kurallar

A. İsim ve isim soylu kelimelerden sonra gelen “ da / de“ ayrı; -da, / -de, / -ta, / -te beraber yazılır.

Örnekler: Bize sen de gelmelisin.

    Bugün sende bir dalgınlık var.

B. Çekimli fiillerden sonra gelen “ da / de“ler ayrı yazılır. (Çünkü ismin -de hâli eki olan “-da, -de, -ta, -te“, sadece isim ve isim soylu kelimelere gelebilir.)

Örnek: Gel de görüşelim.

C. İsim hâl eki alan kelimelerden sonra gelen “ da / de“ler ayrı yazılır. (Çünkü dilimizde, bir isim birden fazla hâl eki almaz.)

Örnekler: Seni de göreceğiz. / Sana da uğrarız. / Senden de hayır yok. / Sende de bir durgunluk var. / Senin de keyfin yok.

Ç. Zarf-fiillerden sonra gelen “ da / de“ ler ayrı yazılır.

Örnek: Gidip de gelmemek, gelip de görmemek var.

D. Bir cümlede geçen “da / de“nin, ek mi yoksa bağlaç mı olduğunu tespit için pratik bir çözüm yolu:

İstisnaları olmakla birlikte, “da / de“ cümleden çıkarıldığı zaman, cümlenin anlamı tamamen bozuluyorsa ek; bozulmuyor, ancak anlamda biraz daralma, cümlenin yaptırım gücünde biraz zayıflama oluyorsa bağlaçtır. Devrik cümlelerde, bu kural tersine işler, buna çok dikkat edilmelidir. Zaten, devrik cümleler Türkçenin yapısına uygun değildir.

Örnek: Bize sen de gelmelisin. (Bu cümlede, “de“ bağlaçtır, cümleden çıkarıldığı zaman, - “Bize sen gelmelisin.“ dediğimizde - anlam tamamen bozulmuyor, ancak anlamda biraz daralma oluyor.)

Örnek: Bugün sende bir dalgınlık var. (Bu cümlede, “-de“ ektir, cümleden çıkarıldığı zaman, -“Bugün sen bir dalgınlık var.“ dediğimizde- anlam bozuluyor ve cümleden de öte bir kelime yığını ortaya çıkıyor.)

Uyarı: “da / de“ bağlacının kesinlikle “ta / te“ biçimleri yoktur.

Örnek: İbadet te gizli, kabahat te. (Yanlış) / İbadet de gizli, kabahat de. (Doğru)

E. Ayrı yazılan “da / de“den önce herhangi bir noktalama işareti kullanılmaz, bu unsurlardan önceki kelime özel isim olsa bile.

Örnek: Kağan’ da geldi. (Yanlış) / Kağan da geldi. (Doğru)

F. ” da / de ” bağlacıyla beraber kullanılan hazır söz kalıplarında da “ da / de ” mutlaka ayrı yazılır.

Örnekler: ya da, o da, bu da, şu da, ne de, yahut da, ve de, veyahut da...

G. Birden fazla “ da / de ” üst üste gelirse, sondaki “ da / de ” ayrı yazılır. Çünkü, dilimizde önce ek sonra bağlaç gelir.

Örnek: Ahmet dedede de ihtiyarlık alametleri görülüyordu.