Hz. Peygamber (s.a.v)’in namazda teşehhüt ile selam arasında okuduğu dualarından birisi şöyledir:

 “Allâhümmağfirlî mâ kaddemtü vemâ ahhartü, vemâ esrartü vemâ a‘lentü, vemâ esraftü, vemâ ente a‘lemü bihî minnî, ente’l-mukaddimü ve ente’l-muahhir, lâ ilâhe illâ ente.”

“Allahım!

Şimdiye kadar yaptığım, bundan sonra yapacağım, gizlediğim ve açığa vurduğum, ölçüsüz bir şekilde işlediğim ve benden daha iyi bildiğin günahlarımı affeyle!

Öne geçiren de sen, geride bırakan da sensin. Senden başka ilâh yoktur.”( Müslim “Müsâfirîn” 201).

Bu rivayetten anladığımız kadarıyla Cenâb-ı Hakk’ın geride bırakan anlamına gelen el-Muahhir isminin,  tabiatın kuruluş ve işleyişinde tesirleri görülebileceği gibi,  insanın manevi hayatında da tesirleri görülebilir. Elbette maddi ve manevi hayatın gelişme göstermesinde insanın çaba sarf etmesinin önemi büyüktür. İnsanın yaptığı salih ameller hiçbir zaman boşa gitmeyecektir. Herkes yaptığı davranışın karşılığını tam olarak görecektir. Ama hayatımızda herşey bizim beklediğimiz gibi gitmemektedir. Hayatta önde olmak veya geride kalmak çoğu insanın dışındaki şartlarla da ilgilidir.  Yerine göre önde veya geride olmak birbirlerine göre de tanımlanır. Asıl inanç bakımından geride kalmak tehlikelidir. Bu bağlamda ahiret hayatı bakımından geride kalanlar; kafirler, müşrikler ve münafıklardır. Cehennem, inanç bakımından geride kalanlar için hazırlanmıştır.

Şer’î açıdan, geri bırakma, Allah’ın fiili ve takdiriyledir. O, kullarının yararı için bazı hükümleri, diğer hükümlere nazaran geri bırakmış olabilir. Bazı peygamberler Allah katındaki dereceler bakımından ulü’l-azim peygamberlerden geridedir. Fâsık insanlar, salih insanlardan; câhiller âlimlerden; âsi kimseler muti kimselerden geridedir.

Diğer taraftan, Yüce Allah, kimi kullarını günahları sebebiyle hemen cezalandırmaz da geri bırakır. Bunun sebebi, ya kullarının tevbe etmesi için mühlet vermek ya da isyanlarını artırsınlar da sonları çabuk gelsin içindir. Şu ayette açıklandığı gibi:

 “Eğer Allah, insanları zulümleri yüzünden hemen cezalandırsaydı, yeryüzünde hiçbir canlı bırakmazdı. Fakat onları belli bir süreye kadar erteler. Ecelleri geldiği zaman ise ne bir an geri kalabilirler, ne de öne geçebilirler.”(Nahl 61).

Özetle, Yüce Rabbimizin el-Muahhir isminden çıkaracağımız sonuç, bizler O’nun geri bırakan ve erteleyen anlamına gelen el-Muahhir ismine iman ediyoruz. Mü’min kimse, herhangi meşru olan bir işi gerçekleştirmede elinden gelen çabayı göstermesine rağmen başarılı olamıyorsa “tevekkül” inancını devreye sokmalıdır. Bu işi başaranlardan geriye kalmasını olumsuz olarak yorumlamamalı, bu işteki başarısızlığının nedenini, insani hatanın dışında ilahi hikmetle de bir bağlantısı olduğuna yormalıdır.  Olayı, kendisi hakkında kötü ya da bir kayıp olarak telakki etmemeli, aksine yararı olan bir sonuç olarak değerlendirmelidir.