Yanlış ve eksik bir ahlâk anlayışımız var. Çoğu insan, ahlâkı birkaç kalemden ibaret sanır. Sözgelimi çevremizdeki birçok kişiye göre ahlâklı olmak için doğru dürüst olmak yeterlidir; kimine göre çalışkan olmak kâfidir. Birinin ahlâklı olduğunu anlatırken, namaz kılmaz ama ahlâklıdır, zaman zaman alkol alır, arada sırada kumar oynar ama ahlaklı/iyi bir insandır gibi sözleri sıkça duyarız. Ahlâklı dediğimiz nice insandan, yalan, gıybet, dedikodu, tembellik, kul hakkını ihlâl gibi pek çok cürüm sadır olur ama bu onun ahlâklı (!) oluşuna bir zarar vermez!

Oysa ahlâk, erdemler mecmuasının tamamının adıdır. Zaten ahlâk kavramı, huluk kelimesinin çoğuludur. Çünkü o, birkaç kalemden ibaret değildir. Kur’ân’ın Gerçekten sen muhteşem bir ahlâk üzeresin diye tanımladığı Peygamberimizin ahlâkını anlatırken Hz. Âişe annemiz, O’nun ahlâkı bütünüyle Kur’ân’dı buyurarak bu gerçeğe dikkatlerimizi çeker.

Buna göre ahlâklı olabilmek için, Kur’ân’ın temel ilkelerini yerine getiriyor olmak gerekmektedir. Kur’ân’ın herhangi bir ilkesini sürekli çiğneyen, hatta hafife alıp inkâr eden kimse nasıl kâmil anlamda ahlâklı sayılabilsin ki?!

Bu yüzden olacak ki ahlâkın kapsamlılığına işaret için, iş ahlâkı, meslek ahlâkı, ibadet ahlâkı, sosyal hayatta ahlâk, siyaset ahlâkı gibi ifadeler kullanılır. Zaten ahlâklı olabilmek için, iyilik-güzellik ve erdemlerin sürekli olarak yerleşmesi ve meleke haline gelmesi gerekir. Arada sırada bir iki iyilik yapmakla ahlâklı olunmaz.

Bu açıklamalardan sonra, ekonomik alanda gelişmiş durumda olan Avrupa insanını ahlâk konusunda değerlendirirken atladığımız bir hususa işaret edelim. Yaklaşım şudur: Avrupa insanı, ekonomik hayatta ilerlemiştir ama büyük bir ahlakî çöküntü içindedir.

Bu sözün doğruluk payı olduğu kadar yanlışlık payı da vardır diye düşünüyoruz. Evet, doğrudur Avrupalı, aşınmış pek çok değeri ile, aşınan aile hayatı, kadın erkek ilişkilerindeki sınırsız ve sorumsuz çılgınlıklarıyla korkunç bir ahlâkî çöküntü yaşamaktadır. Ancak ahlâk, yalnızca bu birkaç kalemden ibaret değildir ki! Bir kere şunu söyleyelim ki Avrupalı nezdinde, karşılıklı rıza ile olmak kaydıyla kadın erkek ilişkileri normaldir. Yani ancak zorla yapılan tevcavüz olayları ahlaksızlık olarak algılanmaktadır. Karşı cinsi tahrik eden çıplaklık, kadın erkek arasında ulu orta yapılan cinsel bazı şeyler ahlaksızlık olarak görülmemektedir. Yani Avrupa insanının ahlâk anlayışı farklıdır her şeyden önce.

İkinci olarak dürüstlük, düzenlilik, disiplin, çalışkanlık, üretkenlik, aldatmama, yalan söylememe, sözünde durma, kamunun ve kişilerin haklarına riayet etme, çalıp çırpmama, işin hakkını verme, rüşvet vermeme, adam kayırmama ve benzeri şeyler de en önemli ahlâk ilkelerindedir. Avrupalı bunları büyük ölçüde ve titizlikle yerine getirmektedir. Avrupa ülkelerinin çoğunda zemin katlarda pencere demirine rastlanmaz. Toplumsal ulaşım araçlarına binenler, biletlerini/kartlarını sürücülere göstermez, ceplerinde taşımakla yetinirler. Çok nadir yapılan (yılda bir iki kere) konrolleri rağmen, çalan çırpan araçlara kaçak-biletsiz binen insan sayısı sınırlıdır. Onlar randevularına titizlikle riayet ederler, dakîktirler. İşlerini belli plan ve düzen içerisinde yaparlar. Sokakları temizdir. Trafik işaretlerine titizlikle uyarlar. Kendi aralarında son derece insan haklarına riayet ederler, hayvan severdirler, çevreyi korurlar. Maddeleri çoğaltabiliriz.

Şunu söylemek istiyoruz. Elbette bizim örneğimiz Avrupalıdan önce Peygamberler, onların yolunda gidenler, kendi büyüklerimiz, kendi iyilerimiz, kendi kültürümüzdür. Ancak kendimizi ahlâklı, Avrupalıyı ahlâksız sayarken yanıldığımızı da göz ardı etmemeliyiz. Bizim iç ettiğimiz, ihmal ettiğimiz pek çok değeri; ahlaksız diye tanımladığımız o insanlar harfiyen yerine getiriyorlar. Bizse lafını, edebiyatını yapıyoruz!